Bệnh nhược thị: Nguyên nhân, triệu chứng, chuẩn đoán và cách điều trị

Bệnh nhược thị là một trong những rối loạn thị giác nguy hiểm, thường gặp ở cả trẻ em và người lớn. Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, bệnh có thể gây suy giảm thị lực vĩnh viễn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng nhìn và sinh hoạt hằng ngày. Bài viết này CPC1 Hà Nội sẽ giúp bạn hiểu rõ về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, cách chẩn đoán cũng như phương pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả để bảo vệ đôi mắt sáng khỏe.

Bệnh nhược thị là gì?

Mắt nhược thị hay còn gọi là “mắt lười” là tình trạng một hoặc cả hai mắt không phát triển thị lực bình thường. Điểm đặc biệt là, mắt có thể bình thường về cấu trúc, nhưng não bộ không tiếp nhận hình ảnh rõ ràng từ mắt yếu, khiến thị lực bị hạn chế âm thầm.

Trong mắt khỏe mạnh, ánh sáng và hình ảnh đi qua thủy tinh thể, võng mạc và được truyền lên não để xử lý, tạo ra tầm nhìn sắc nét. Ở mắt bị nhược thị, quá trình này bị gián đoạn: não bỏ qua tín hiệu từ mắt yếu, chỉ ưu tiên mắt khỏe. 

Bệnh nhược thị không đơn thuần là mắt kém nhìn. Đây là một rối loạn liên kết giữa mắt và não, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực, tầm nhìn và chất lượng cuộc sống. Nếu kết hợp với các bệnh lý như đục thủy tinh thể, thoái hóa điểm vàng hay tăng nhãn áp thì càng khó khăn hơn.

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến mắt bị nhược thị

Mắt bị nhược thị có thể xuất hiện ở cả trẻ em và người lớn, nhưng cơ chế và nguyên nhân thường khác nhau. Hiểu rõ các yếu tố này sẽ giúp phát hiện sớm và điều trị hiệu quả, hạn chế nguy cơ mất thị lực trung tâm hoặc giảm thị lực theo tuổi tác.

Ở trẻ nhỏ, mắt nhược thị thường liên quan đến các vấn đề phát triển của mắt và não trong giai đoạn nhạy cảm:

• Tật khúc xạ không điều chỉnh: Trẻ bị cận, viễn hoặc loạn thị mà không đeo kính kịp thời sẽ khiến não bỏ qua tín hiệu từ mắt yếu.

• Sụp mí bẩm sinh hoặc tắc nghẽn đường dẫn ánh sáng: Làm trẻ không nhìn rõ, dẫn đến mắt bị nhược thị.

• Chênh lệch thị lực giữa hai mắt: Khi một mắt nhìn kém hơn mắt còn lại, não sẽ ưu tiên mắt khỏe, “bỏ quên” mắt yếu, hình thành nhược thị.

Ở người trưởng thành, mắt nhược thị thường xuất phát từ các bệnh lý mắt hoặc thay đổi theo tuổi tác:

• Đục thủy tinh thể: Làm thủy tinh thể mờ, cản trở ánh sáng đi vào võng mạc, khiến mắt yếu dần.

• Thoái hoá điểm vàng: Gây tổn thương vùng trung tâm của võng mạc, làm mất khả năng nhìn chi tiết và dẫn tới mất thị lực trung tâm.

• Bệnh tăng nhãn áp: Tăng áp lực trong mắt gây tổn thương thần kinh thị giác, nếu không kiểm soát sẽ làm giảm thị lực theo tuổi tác nghiêm trọng.

• Bệnh võng mạc tiểu đường và tổn thương võng mạc khác: Xuất huyết, phù hoàng điểm, hoặc rách võng mạc làm hình ảnh truyền lên não mờ nhòe, tạo ra tình trạng mắt bị nhược thị.

• Viễn thị tuổi già, cận thị lão hóa và rối loạn quang học: Khi ánh sáng không hội tụ đúng trên võng mạc, não sẽ bỏ qua hình ảnh mờ, khiến thị lực suy giảm.

Dấu hiệu cảnh báo của mắt nhược thị

Nhận biết sớm mắt nhược thị là bước quan trọng giúp ngăn chặn mất thị lực trung tâm và giảm thiểu các biến chứng lâu dài. Dưới đây là những dấu hiệu cảnh báo cần chú ý, áp dụng cho cả trẻ em và người lớn:

• Giảm thị lực rõ rệt hoặc mờ dần: Người bệnh thường thấy giảm thị lực theo tuổi tác hoặc mắt bị nhược thị khó nhìn rõ vật thể, đặc biệt khi đọc sách, xem TV hoặc quan sát chi tiết nhỏ. Triệu chứng này có thể liên quan đến đục thủy tinh thể, thoái hoá điểm vàng, viễn thị tuổi già, cận thị lão hóa.

• Mất khả năng nhận diện hình ảnh trung tâm: Nếu mắt yếu không được điều trị, người bệnh dễ gặp tình trạng mất thị lực trung tâm, hình ảnh quan sát bị mờ, méo hoặc che khuất. Đây là dấu hiệu điển hình của thoái hoá điểm vàng hoặc bệnh võng mạc tiểu đường.

• Khó phối hợp hai mắt: Ở trẻ em, não thường ưu tiên mắt khỏe, khiến mắt nhược thị ít được sử dụng. Dấu hiệu nhận biết là trẻ hay nghiêng đầu, nhắm một mắt khi nhìn hoặc không phối hợp tốt hai mắt, đặc biệt khi có rối loạn quang học.

• Mỏi mắt hoặc đau mắt âm ỉ: Dấu hiệu này xuất hiện khi mắt yếu phải cố gắng điều tiết để quan sát rõ hình ảnh. Kèm theo đó, người bệnh có thể gặp cận thị lão hóa, viễn thị tuổi già hoặc các vấn đề về tổn thương võng mạc, khiến thị lực giảm dần.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị mắt bị nhược thị

Khi nghi ngờ mắt nhược thị, việc chẩn đoán chính xác là bước đầu tiên quyết định hiệu quả điều trị. Việc áp dụng đúng phương pháp giúp mắt yếu “tăng cường hoạt động”, cải thiện thị lực đáng kể và hạn chế biến chứng lâu dài.

Chẩn đoán bệnh nhược thị

Chẩn đoán bệnh nhược thị không chỉ dừng lại ở việc đo thị lực mà còn bao quát các bệnh lý nền nguy hiểm. Dưới đây là phương pháp chẩn đoán bệnh:

• Khám thị lực cơ bản: Bác sĩ sẽ đo độ sắc nét của mắt để xác định mức độ giảm thị lực. Từ đó, phát hiện rối loạn quang học, viễn thị tuổi già, cận thị lão hóa, hoặc mắt bị nhược thị tiềm ẩn. Đây là bước đầu tiên để xác định xem mắt yếu có phải do nhược thị thuần túy hay do bệnh lý nền gây ra.

• Đánh giá phối hợp hai mắt: Trẻ em hoặc người lớn có mắt nhược thị một bên thường bị não bỏ qua tín hiệu từ mắt yếu. Bác sĩ sẽ kiểm tra khả năng phối hợp hai mắt để xác định mức độ ảnh hưởng và lên kế hoạch điều trị phù hợp.

• Kiểm tra tật khúc xạ và các bất thường về cấu trúc mắt: Điều này giúp phát hiện rối loạn quang học, đục thủy tinh thể, thoái hoá điểm vàng hay tăng nhãn áp. Nhờ đó, việc áp dụng cách bịt mắt chữa nhược thị sẽ đi kèm điều chỉnh kính hoặc can thiệp y tế, đảm bảo não bộ nhận hình ảnh rõ từ mắt yếu.

• Khám võng mạc và đáy mắt: Kiểm tra đáy mắt giúp phát hiện tổn thương võng mạc, bệnh võng mạc tiểu đường hoặc các bất thường khác ảnh hưởng đến thị lực. Việc đánh giá kỹ lưỡng này giúp bác sĩ loại trừ các nguyên nhân bệnh lý thứ phát trước khi bắt đầu phục hồi mắt nhược thị.

• Sử dụng công cụ hỗ trợ hiện đại: Các công nghệ như máy đo thị lực tự động, kính thử số, chụp cắt lớp võng mạc giúp phát hiện sớm tình trạng mắt bị nhược thị và các vấn đề như giảm thị lực theo tuổi tác, mờ tầm nhìn do đục thủy tinh thể hoặc thoái hoá điểm vàng. Từ đó, tăng hiệu quả điều trị.

Điều trị bệnh nhược thị

Điều trị mắt nhược thị là quá trình kết hợp nhiều phương pháp nhằm phục hồi thị lực tối đa và ngăn ngừa mất thị lực trung tâm. Tùy thuộc vào độ tuổi, mức độ nhược thị và các bệnh lý nền như đục thủy tinh thể, thoái hoá điểm vàng, tăng nhãn áp, bệnh võng mạc tiểu đường, bác sĩ sẽ lựa chọn phác đồ phù hợp.

• Cách bịt mắt chữa nhược thị: Phương pháp phổ biến nhất là cách bịt mắt chữa nhược thị. Đây là phương pháp che mắt khỏe để buộc não phải sử dụng mắt yếu. Điều này giúp kích thích mắt bị nhược thị hoạt động, cải thiện khả năng xử lý hình ảnh và tăng thị lực dần theo thời gian. 

• Điều chỉnh tật khúc xạ: Viễn thị tuổi già, cận thị lão hóa hay rối loạn quang học cần được điều chỉnh bằng đeo kính. Việc điều chỉnh giúp não nhận hình ảnh rõ nét từ mắt nhược thị, tăng hiệu quả của các biện pháp phục hồi như cách bịt mắt chữa nhược thị.

• Can thiệp y tế các bệnh lý nền: Đục thủy tinh thể cần được phẫu thuật thay thủy tinh thể mờ giúp ánh sáng đi vào võng mạc, cải thiện mất thị lực trung tâm. Thoái hoá điểm vàng cần điều trị bằng thuốc hoặc laser để bảo vệ điểm vàng, duy trì khả năng nhìn chi tiết. Tăng nhãn áp thì dùng thuốc hạ nhãn áp hoặc phẫu thuật để tránh tổn thương thần kinh thị giác, ngăn giảm thị lực theo tuổi tác. Bệnh võng mạc tiểu đường và tổn thương võng mạc phải kiểm soát đường huyết, laser hoặc thuốc chống tăng sinh mạch máu giúp bảo vệ võng mạc.

• Phục hồi thị lực bổ sung: Bài tập thị lực như xoay mắt, nhìn gần – xa, phối hợp hai mắt giúp não xử lý hình ảnh hiệu quả hơn. Kết hợp bổ sung vitamin A, C, E, omega-3 để duy trì sức khỏe võng mạc, giảm nguy cơ tiến triển các bệnh lý liên quan đến giảm thị lực theo tuổi tác.

• Theo dõi và tái khám định kỳ: Điều trị mắt nhược thị không phải một lần là xong. Việc theo dõi định kỳ giúp đánh giá hiệu quả cách bịt mắt chữa nhược thị, điều chỉnh kính, can thiệp kịp thời nếu xuất hiện đục thủy tinh thể, thoái hoá điểm vàng, tổn thương võng mạc hay các bệnh lý khác.

Cách phòng ngừa mắt nhược thị hiệu quả

Phòng ngừa mắt nhược thị là bước quan trọng để bảo vệ thị lực lâu dài. Việc phòng ngừa không chỉ giúp hạn chế mất thị lực trung tâm mà còn giảm nguy cơ giảm thị lực theo tuổi tác.

• Khám mắt định kỳ: Kiểm tra mắt nhược thị sớm, phát hiện tật khúc xạ hoặc bất thường thị lực. Theo dõi các bệnh lý liên quan như viễn thị tuổi già, cận thị lão hóa, rối loạn quang học, tổn thương võng mạc để can thiệp kịp thời.

• Phát hiện và điều chỉnh tật khúc xạ sớm: Trẻ em cần đo thị lực và đeo kính đúng số để ngăn mắt bị nhược thị phát triển. Người lớn cũng nên điều chỉnh viễn thị, cận thị lão hóa để não bộ nhận hình ảnh rõ ràng, hạn chế tình trạng não bỏ qua tín hiệu từ mắt yếu.

• Phòng ngừa và điều trị bệnh lý nền: Đục thủy tinh thể, thoái hoá điểm vàng, tăng nhãn áp cần được theo dõi và điều trị kịp thời. Kiểm soát bệnh võng mạc tiểu đường thông qua đường huyết ổn định, khám võng mạc định kỳ. Ngăn ngừa các tổn thương võng mạc do chấn thương hoặc bệnh lý khác giúp mắt luôn khỏe, giảm nguy cơ mất thị lực trung tâm.

• Kích hoạt mắt yếu sớm: Ở trẻ em, áp dụng cách bịt mắt chữa nhược thị theo hướng dẫn của chuyên gia. Kết hợp các bài tập thị lực giúp mắt luyện tập, tăng khả năng phối hợp hai mắt và xử lý hình ảnh tốt hơn.

• Chế độ sinh hoạt và dinh dưỡng cho mắt: Bổ sung các dưỡng chất giúp võng mạc khỏe mạnh, giảm nguy cơ giảm thị lực theo tuổi tác: vitamin A, C, E, omega-3. Hạn chế căng thẳng thị lực, nghỉ ngơi hợp lý và tránh ánh sáng quá mạnh để phòng ngừa rối loạn quang học và mỏi mắt.

Bệnh nhược thị là tình trạng mắt yếu không chỉ ảnh hưởng đến khả năng quan sát mà còn liên quan mật thiết đến não bộ và nhiều bệnh lý nền như đục thủy tinh thể, thoái hoá điểm vàng, tăng nhãn áp, bệnh võng mạc tiểu đường. Việc phát hiện sớm, chẩn đoán chính xác và áp dụng các biện pháp như cách bịt mắt chữa nhược thị, điều chỉnh tật khúc xạ, can thiệp kịp thời các bệnh lý nền sẽ giúp cải thiện thị lực đáng kể. 

>>>Xem thêm:

• Mắt bị mờ sau chấn thương? Cảnh báo những biến chứng nguy hiểm
• Bệnh mờ mắt ở người già: Dấu hiệu lão hóa thị lực hay bệnh lý

Việc kết hợp với chế độ chăm sóc mắt khoa học, khám định kỳ và dinh dưỡng hợp lý sẽ bảo vệ đôi mắt khỏe mạnh và hạn chế giảm thị lực theo tuổi tác. Nhớ rằng, chăm sóc và phục hồi mắt nhược thị càng sớm, hiệu quả càng cao, mang lại tầm nhìn rõ ràng và cuộc sống chất lượng hơn.