Cảnh báo: Tác hại của việc lạm dụng thuốc nhỏ mắt

Tác hại của việc lạm dụng thuốc nhỏ mắt không chỉ dừng lại ở cảm giác khô rát, kích ứng mà còn có thể dẫn đến mờ mắt, giảm thị lực, tăng nhãn áp hoặc đục thủy tinh thể. Việc dùng thuốc không đúng cách, không theo chỉ định bác sĩ sẽ khiến mắt dễ tổn thương, thậm chí gây biến chứng lâu dài. Bài viết dưới đây của CPC1 Hà Nội sẽ giúp bạn hiểu rõ và biết cách sử dụng thuốc an toàn để tránh các tác hại này.

Lạm dụng thuốc nhỏ mắt là gì?

Lạm dụng thuốc nhỏ mắt là tình trạng sử dụng thuốc vượt quá liều lượng, thời gian hoặc mục đích được chỉ định mà không có sự theo dõi từ bác sĩ chuyên khoa. Điều này thường xảy ra khi người dùng cảm thấy thuốc mang lại hiệu quả tức thời và tự ý kéo dài việc sử dụng, thậm chí coi thuốc nhỏ mắt như một sản phẩm chăm sóc mắt hàng ngày.

Những sai lầm phổ biến khi lạm dụng thuốc nhỏ mắt

Nhiều người sử dụng thuốc nhỏ mắt theo cảm tính, thiếu hiểu biết hoặc vì quá tin vào hiệu quả tức thời, dẫn đến những sai lầm nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thị lực. Dưới đây là một số sai lầm phổ biến cần đặc biệt tránh:

• Nhỏ thuốc quá thường xuyên mà không có chỉ định: Không ít người có thói quen nhỏ thuốc liên tục mỗi khi thấy khô, cộm hoặc mỏi mắt, bất kể loại thuốc là gì. Việc này không chỉ gây kích ứng mắt mà còn làm rối loạn cơ chế điều tiết tự nhiên, khiến mắt dễ bị lệ thuộc và nhạy cảm hơn với các yếu tố môi trường.

• Sử dụng kéo dài thuốc co mạch hoặc chứa corticosteroid: Thuốc nhỏ mắt chứa thành phần co mạch thường giúp giảm đỏ mắt tức thì, nhưng nếu lạm dụng lâu ngày có thể khiến mạch máu giãn nở trở lại mạnh hơn, gây ra hiện tượng “đỏ mắt hồi ứng”. Thậm chí, với các thuốc chứa corticosteroid, việc sử dụng quá mức có thể gây tổn thương giác mạc, tăng nhạy cảm ánh sáng và thậm chí dẫn tới giảm thị lực nghiêm trọng nếu không được theo dõi y tế.

• Tự ý dùng thuốc không phù hợp với tình trạng mắt: Nhiều người tự mua thuốc theo lời khuyên truyền miệng hoặc dựa vào triệu chứng mơ hồ mà không biết rõ nguyên nhân thật sự. Điều này dễ dẫn đến việc sử dụng sai thuốc, khiến mắt mất khả năng thích nghi thuốc, tăng nguy cơ phát triển kháng thuốc và làm bệnh nặng thêm.

• Không chú ý đến hạn sử dụng và điều kiện bảo quản: Thuốc nhỏ mắt khi đã mở nắp chỉ nên dùng trong khoảng 15–30 ngày tùy loại, nhưng nhiều người vẫn cố dùng đến khi hết lọ. Điều này làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn, khiến mắt bị viêm nhiễm và dễ dẫn tới biến chứng mắt mãn tính.

• Coi thuốc nhỏ mắt là sản phẩm chăm sóc mắt thông thường: Một sai lầm rất phổ biến là coi thuốc nhỏ mắt giống như mỹ phẩm, dùng đều đặn hằng ngày mà không nắm rõ thành phần cũng như tác dụng thực sử của thuốc nhỏ mắt. Việc này dễ làm rối loạn cơ chế tiết nước mắt tự nhiên, khiến mắt khô, giảm khả năng tự bảo vệ và lâu dài sẽ gây giảm thị lực cùng nhiều biến chứng khác.

 Lạm dụng thuốc nhỏ mắt xuất phát từ những sai lầm tưởng như vô hại, nhưng lại âm thầm tàn phá sức khỏe đôi mắt. Việc sử dụng thuốc cần đúng loại, đúng liều và đúng cách đặc biệt với các sản phẩm kê đơn để tránh những hậu quả đáng tiếc.

Tác hại của việc lạm dụng thuốc nhỏ mắt

Việc sử dụng thuốc nhỏ mắt không đúng cách, không có chỉ định hoặc lạm dụng trong thời gian dài có thể gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho mắt, từ rối loạn tạm thời cho đến tổn thương vĩnh viễn. Dưới đây là những tác hại phổ biến nhất mà người dùng cần biết để tránh mắc phải.

Gây khô mắt ngược (mất cân bằng nước mắt tự nhiên)

Một nghịch lý mà nhiều người không ngờ tới: càng nhỏ mắt nhiều, mắt càng khô. Khi lạm dụng thuốc nhỏ mắt, đặc biệt là thuốc co mạch hoặc có tác dụng làm dịu tức thì, cơ chế tiết nước mắt tự nhiên của mắt có thể bị ức chế. 

Điều này khiến mắt mất khả năng thích nghi thuốc, trở nên lệ thuộc và dẫn tới tình trạng khô mắt mạn tính, khó phục hồi. Đây là một trong những nguyên nhân âm thầm gây biến chứng mắt mãn tính về lâu dài.

Kích ứng - viêm kết mạc - viêm giác mạc

Nhiều loại thuốc nhỏ mắt chứa chất bảo quản hoặc tá dược dễ gây kích ứng, đặc biệt khi dùng sai cách hoặc quá liều. Biểu hiện ban đầu có thể là gây kích ứng mắt, đỏ mắt, tăng nhạy cảm ánh sáng, sau đó tiến triển thành viêm kết mạc hoặc thậm chí viêm giác mạc. Đây là những tổn thương có thể dẫn đến giảm thị lực nếu không được điều trị kịp thời.

Tổn thương bề mặt mắt nếu thuốc chứa chất bảo quản

Chất bảo quản, đặc biệt là Benzalkonium Chloride (BAK) tuy giúp ngăn ngừa nhiễm khuẩn, nhưng nếu tiếp xúc quá mức sẽ phá vỡ lớp phim nước mắt bảo vệ giác mạc. Kết quả là gây tổn thương giác mạc, mờ mắt, rát mắt và làm tăng nguy cơ viêm nhiễm. Trong trường hợp nặng, tổn thương giác mạc có thể gây giảm thị lực vĩnh viễn.

Tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể 

Nhóm thuốc nhỏ mắt chứa corticosteroid hoặc điều trị dị ứng nếu dùng lâu ngày không kiểm soát có thể gây tăng nhãn áp – một nguyên nhân hàng đầu gây giảm thị lực và mù lòa. Ngoài ra, thuốc có thể làm tăng nguy cơ đục thủy tinh thể sớm, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc có bệnh lý nền về mắt. Những biến chứng này thường diễn tiến âm thầm và khó phục hồi nếu phát hiện muộn.

Kháng thuốc 

Lạm dụng thuốc kháng sinh nhỏ mắt khi không cần thiết sẽ làm vi khuẩn kháng thuốc phát triển. Điều này khiến các lần điều trị sau trở nên kém hiệu quả, buộc phải dùng thuốc mạnh hơn, phức tạp hơn, kéo dài thời gian hồi phục. Phát triển kháng thuốc còn làm giảm lựa chọn điều trị trong tương lai và tăng nguy cơ lây lan vi khuẩn kháng đa thuốc trong cộng đồng.

Giảm hiệu quả điều trị lâu dài 

Khi mắt tiếp xúc quá nhiều với thuốc nhỏ mắt hệ thống thụ thể tại mắt có thể bị “chai lỳ” phản ứng. Đây là cơ chế dẫn đến mất khả năng thích nghi thuốc, khiến hiệu quả điều trị suy giảm theo thời gian. Ngoài ra, việc tự điều trị bằng thuốc không phù hợp cũng dễ khiến tình trạng bệnh nặng hơn, biến chứng nghiêm trọng hơn và khó kiểm soát hơn về sau.

Những đối tượng dễ lạm dụng thuốc nhỏ mắt

Không phải ai cũng ý thức được rằng việc nhỏ mắt quá thường xuyên hoặc không đúng chỉ định có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng cho thị lực. Dưới đây là những nhóm đối tượng có nguy cơ lạm dụng thuốc nhỏ mắt cao nhất và dễ đối mặt với các biến chứng như gây kích ứng mắt, giảm thị lực, gây tổn thương giác mạc hay phát triển kháng thuốc nếu không kiểm soát tốt.

• Nhân viên văn phòng: Ánh sáng xanh từ màn hình máy tính, điện thoại khiến mắt dễ mỏi, khô và đỏ. Nhiều người có thói quen sử dụng thuốc nhỏ mắt làm mát tức thì để xoa dịu cảm giác này. Tuy nhiên, việc lạm dụng các loại thuốc nhỏ mắt làm dịu nhanh chóng có thể khiến mắt mất khả năng thích nghi thuốc. Lâu dài sẽ dẫn đến tăng nhạy cảm ánh sáng, thậm chí gây tổn thương giác mạc do thành phần bảo quản trong thuốc.

• Người đeo kính áp tròng thường xuyên: Kính áp tròng làm giảm lưu lượng oxy đến giác mạc, gây cảm giác khô, khó chịu. Nhiều người có xu hướng nhỏ mắt nhiều lần trong ngày để giữ ẩm. Tuy nhiên, nếu sử dụng thuốc nhỏ mắt có chất bảo quản không phù hợp, sẽ làm gây kích ứng mắt, viêm giác mạc, thậm chí làm tăng nguy cơ biến chứng mắt mãn tính. Ngoài ra, thuốc nhỏ không vô trùng hoặc dùng sai cách khi đeo kính cũng có thể khiến mắt dễ bị vi khuẩn tấn công.

• Người bị viêm kết mạc, dị ứng mắt mãn tính: Đây là nhóm thường xuyên được chỉ định thuốc nhỏ kháng viêm hoặc chống dị ứng. Nếu tự ý kéo dài thời gian sử dụng hoặc tăng liều, có thể làm phát triển kháng thuốc, gây hiện tượng “chai thuốc” – tức là mắt không còn đáp ứng tốt với thuốc nữa. Ngoài ra, nhóm thuốc chứa corticoid còn làm tăng nguy cơ tăng nhãn áp, giảm thị lực, hoặc gây đục thủy tinh thể sớm.

• Người cao tuổi  đặc biệt có bệnh lý về mắt: Người lớn tuổi thường gặp các vấn đề về mắt như khô mắt, tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể, viêm bờ mi... Việc tự ý dùng nhiều loại thuốc nhỏ khác nhau hoặc dùng sai thuốc có thể gây phản ứng chéo, khiến tình trạng kích ứng, mờ mắt nghiêm trọng hơn. Đặc biệt, mắt người già có khả năng phục hồi kém nên rất dễ xảy ra biến chứng mắt mãn tính nếu điều trị sai cách.

• Người có thói quen mua thuốc theo quảng cáo hoặc tự điều trị: Một bộ phận không nhỏ người dùng bị hấp dẫn bởi quảng cáo hoặc truyền miệng, tự mua thuốc nhỏ mắt mà không hiểu rõ công dụng hoặc thành phần. Việc sử dụng sai thuốc, lạm dụng thuốc nhỏ mắt có thể dẫn đến mất cân bằng nước mắt, gây tổn thương giác mạc và lâu dài là giảm thị lực không hồi phục.

Nếu bạn thuộc một trong những nhóm trên, hãy cẩn trọng hơn với việc dùng thuốc nhỏ mắt. Mắt là bộ phận nhạy cảm và cần được bảo vệ đúng cách. Thay vì dùng thuốc thường xuyên để “chữa cháy”, bạn nên điều chỉnh lối sống, thăm khám chuyên khoa định kỳ và chỉ dùng thuốc khi có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ. Đây chính là cách tốt nhất để tránh gây kích ứng mắt, phát triển kháng thuốc và bảo vệ thị lực lâu dài.

Cách sử dụng thuốc nhỏ mắt an toàn, hợp lý

Việc sử dụng thuốc nhỏ mắt tưởng chừng đơn giản, nhưng nếu không đúng cách có thể tiềm ẩn nhiều rủi ro như gây kích ứng mắt, giảm thị lực, phát triển kháng thuốc hay thậm chí biến chứng mắt mãn tính. Dưới đây là những nguyên tắc quan trọng giúp bạn sử dụng thuốc nhỏ mắt đúng cách và hiệu quả:

• Chỉ dùng khi có chỉ định rõ ràng: Không nên tự ý dùng thuốc nhỏ mắt khi chưa có chỉ định của bác sĩ, đặc biệt là các loại chứa kháng sinh, corticoid hay chống dị ứng. Việc sử dụng bừa bãi có thể khiến mắt mất khả năng thích nghi thuốc, phát triển kháng thuốc và gây tổn thương giác mạc về lâu dài.

• Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và kiểm tra hạn dùng: Trước khi sử dụng, hãy chắc chắn rằng thuốc còn hạn, lọ thuốc không bị biến dạng, không có cặn, vẩn đục hay mùi lạ. Điều này giúp bạn tránh tình trạng gây kích ứng mắt hay biến chứng mắt mãn tính do thuốc đã bị nhiễm khuẩn hoặc mất tác dụng.

• Không nhỏ quá liều: Nhiều người cho rằng nhỏ nhiều sẽ nhanh khỏi, nhưng thực tế, việc lạm dụng thuốc có thể làm khô mắt ngược, tăng nhạy cảm ánh sáng và thậm chí giảm thị lực do ảnh hưởng đến sự tiết nước mắt tự nhiên.

• Nhỏ mắt đúng cách: Rửa tay sạch, tránh để đầu lọ thuốc chạm vào mắt, lông mi hoặc bất kỳ bề mặt nào để hạn chế nguy cơ nhiễm khuẩn. Nhắm mắt nhẹ sau khi nhỏ, không dụi hoặc chớp mắt liên tục để thuốc có thời gian thấm vào giác mạc.

• Không dùng chung thuốc nhỏ mắt với người khác: Dùng chung có thể làm lây nhiễm vi khuẩn hoặc virus từ người này sang người khác, dẫn đến viêm kết mạc, viêm giác mạc và các biến chứng mắt mãn tính. Ngoài ra, mỗi người có bệnh lý và chỉ định riêng, việc dùng sai thuốc cũng có thể gây kích ứng mắt nghiêm trọng.

• Ngưng thuốc khi có biểu hiện bất thường: Nếu thấy các dấu hiệu như đỏ rát, đau nhức, mờ mắt, chảy nước mắt liên tục hoặc tăng nhạy cảm ánh sáng, hãy dừng thuốc ngay và đến gặp bác sĩ. Những phản ứng này có thể là dấu hiệu của dị ứng thuốc, tổn thương giác mạc hoặc phản ứng phụ nghiêm trọng.

• Ưu tiên dùng thuốc không chứa chất bảo quản nếu cần sử dụng dài ngày: Nếu bạn phải dùng thuốc nhỏ mắt trong thời gian dài (do bệnh mãn tính), hãy hỏi bác sĩ về các sản phẩm không chứa chất bảo quản, dạng đơn liều. Điều này sẽ giúp giảm nguy cơ gây kích ứng mắt và biến chứng về lâu dài như giảm thị lực hoặc khô mắt mãn tính.

Việc sử dụng thuốc nhỏ mắt tưởng chừng như đơn giản nhưng lại tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu bạn không hiểu rõ cách dùng hoặc lạm dụng một cách vô thức. Tác hại của việc lạm dụng thuốc nhỏ mắt không chỉ gây kích ứng mắt, giảm thị lực mà còn có thể gây tổn thương giác mạc, tăng nhạy cảm với ánh sáng, thậm chí dẫn đến biến chứng mắt mãn tính và mất khả năng thích nghi thuốc.

>>>Xem thêm:

• Vai trò của chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt: Có đáng lo không?
• Cách phân biết thuốc nhỏ mắt thật và giả: Cẩn trọng để bảo vệ đôi mắt

Để bảo vệ “cửa sổ tâm hồn” của chính mình, bạn cần trang bị kiến thức đúng đắn về các loại thuốc nhỏ mắt, nhận biết dấu hiệu lạm dụng và tuân thủ hướng dẫn sử dụng từ chuyên gia nhãn khoa. Nếu phải dùng thuốc dài ngày, hãy ưu tiên lựa chọn các sản phẩm an toàn, không chứa chất bảo quản hoặc dạng đơn liều. Đồng thời, luôn theo dõi các phản ứng của mắt trong quá trình điều trị.