Vai trò của chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt: Có đáng lo không?

Thuốc nhỏ mắt có chất bảo quản giúp ngăn ngừa vi khuẩn nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ kích ứng, khô mắt, đỏ mắt nếu dùng lâu dài. Vậy vai trò của chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt là gì? Liệu có nên lo lắng? Bài viết sẽ phân tích rõ vai trò cũng như tác hại của các chất bảo quản phổ biến như BAK, EDTA… Từ đó, giúp bạn lựa chọn sản phẩm an toàn và phù hợp với tình trạng mắt của mình. Bài viết dưới đây các bạn cùng Dược CPC1 Hà Nội tìm hiểu nhé!

Chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt là gì?

Chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt là các hợp chất hóa học được thêm vào nhằm bảo vệ dược chất khỏi vi khuẩn và duy trì độ ổn định của sản phẩm sau khi mở nắp. Với các loại thuốc nhỏ mắt dùng nhiều lần, việc thêm chất bảo quản là cần thiết để ngăn ngừa nhiễm trùng mắt do vi khuẩn hoặc nấm xâm nhập. Từ đó, kéo dài hạn sử dụng và đảm bảo hiệu quả thuốc trong suốt thời gian dùng.

Trong những năm gần đây, nhiều sản phẩm thuốc nhỏ mắt không có chất bảo quản đã được phát triển. Những loại thuốc này thường được đóng trong tép đơn liều hoặc có thiết kế lọ đặc biệt để bảo vệ chống vi khuẩn, ngăn ngừa ô nhiễm mà không cần thêm chất bảo quản. Ưu điểm nổi bật là giảm nguy cơ nhiễm khuẩn thứ cấp, ít gây kích ứng, an toàn hơn cho việc sử dụng lâu dài.

Vai trò của chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt

Tùy theo công dụng và công thức, mỗi loại thuốc nhỏ mắt sẽ có thành phần và chất bảo quản khác nhau - bạn nên hiểu tổng quan trước khi đánh giá rủi ro.

Trong các loại thuốc nhỏ mắt đa liều, tức được sử dụng nhiều lần sau khi mở nắp, chất bảo quản đóng vai trò cực kỳ quan trọng để duy trì độ an toàn và hiệu quả. Dưới đây là những vai trò chính của chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt:

• Bảo vệ chống vi khuẩn: Mỗi lần mở nắp thuốc nhỏ mắt là một lần tiềm ẩn nguy cơ vi khuẩn, nấm hoặc tạp khuẩn từ môi trường xâm nhập vào lọ thuốc. Chất bảo quản giúp ngăn ngừa nhiễm trùng mắt bằng cách tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của các vi sinh vật này. Điều này đặc biệt quan trọng trong các trường hợp nhỏ mắt kéo dài hoặc trong môi trường không đảm bảo vệ sinh.

• Ngăn ngừa ô nhiễm: Khi đầu lọ thuốc vô tình chạm vào mi mắt, tay hoặc các bề mặt không sạch, thuốc có thể bị ô nhiễm. Chất bảo quản giúp ngăn ngừa ô nhiễm từ các yếu tố bên ngoài, từ đó giảm nguy cơ nhiễm khuẩn thứ cấp, tức là mắt bị viêm, đỏ, hoặc đau do dùng thuốc bị nhiễm khuẩn.

• Kéo dài hạn sử dụng: Không như thuốc nhỏ mắt đơn liều, thuốc đa liều thường có thời hạn dùng kéo dài từ vài tuần sau khi mở nắp. Nhờ có chất bảo quản, thuốc có thể được sử dụng lâu hơn mà không bị hỏng, giúp kéo dài hạn sử dụng và tăng thời hạn bảo quản, giảm lãng phí và tiết kiệm chi phí điều trị.

• Đảm bảo hiệu quả thuốc: Ngoài việc chống khuẩn, nhiều chất bảo quản còn giúp duy trì độ pH phù hợp của thuốc. Đây là yếu tố quan trọng để đảm bảo hoạt chất trong thuốc phát huy tối đa tác dụng. Khi thuốc bị nhiễm khuẩn hoặc biến đổi môi trường pH, hiệu quả điều trị có thể suy giảm hoặc gây kích ứng cho mắt.

Một số chất bảo quản thường gặp trong thuốc nhỏ mắt

Trong các chế phẩm thuốc nhỏ mắt dạng đa liều, việc sử dụng chất bảo quản là cần thiết để ngăn ngừa ô nhiễm, bảo vệ chống vi khuẩn và kéo dài hạn sử dụng sau khi mở nắp. Dưới đây là 4 chất bảo quản phổ biến, mỗi loại có ưu – nhược điểm riêng và vai trò nhất định trong việc giảm nguy cơ nhiễm khuẩn thứ cấp và đảm bảo hiệu quả thuốc:

Benzalkonium Chloride (BAK)

Benzalkonium Chloride (BAK) là chất bảo quản phổ biến nhất nhờ khả năng tiêu diệt vi khuẩn mạnh, giúp duy trì độ pH phù hợp và tăng thời hạn bảo quản. Tuy nhiên, BAK có thể gây kích ứng, khô mắt, hoặc tổn thương tế bào biểu mô nếu dùng lâu dài, đặc biệt ở người có mắt khô hoặc bệnh lý giác mạc.

• Ưu điểm: Giá thành rẻ, hiệu quả kháng khuẩn mạnh, ổn định trong dung dịch.

• Nhược điểm: Nếu sử dụng lâu dài hoặc quá thường xuyên, BAK có thể gây kích ứng mắt, khô mắt hoặc tổn thương tế bào biểu mô giác mạc, đặc biệt ở người mắc bệnh lý mắt mạn tính như glaucoma.

Polyquaternium-1 (Polyquad)

Polyquad là chất bảo quản thế hệ mới, thường có mặt trong các loại dịch nhỏ mắt cho người đeo kính áp tròng hoặc thuốc nhỏ mắt dùng lâu dài. Mức độ gây kích ứng thấp hơn BAK, thường được dùng trong thuốc nhỏ mắt điều trị khô mắt hoặc dị ứng.

• Ưu điểm: Ít gây kích ứng hơn BAK, vẫn duy trì được hiệu quả bảo vệ chống vi khuẩn, ngăn ngừa ô nhiễm mà không làm tổn thương bề mặt mắt.

• Nhược điểm: Khả năng kháng khuẩn yếu hơn một chút so với BAK, thời hạn sử dụng ngắn hơn.

Chlorobutanol

Chlorobutanol là chất bảo quản có khả năng kháng khuẩn và kháng nấm, thường được dùng kết hợp với các hoạt chất có độ ổn định thấp.

• Ưu điểm: Tương đối ít gây kích ứng, phù hợp cho các dạng thuốc cần duy trì độ pH phù hợp và ổn định hoạt chất.

• Nhược điểm: Hiệu lực kháng khuẩn yếu hơn BAK, nên thường chỉ dùng cho thuốc có thời hạn ngắn hoặc ít dùng sau khi mở nắp.

EDTA (Ethylene Diamine Tetraacetic Acid)

EDTA không trực tiếp là chất kháng khuẩn mạnh nhưng lại có khả năng tăng cường hiệu quả của các chất bảo quản khác bằng cách làm mất hoạt tính của các ion kim loại cần thiết cho sự sống của vi khuẩn.

• Ưu điểm: Giúp giảm nguy cơ nhiễm khuẩn thứ cấp, ngăn ngừa ô nhiễm, và duy trì hiệu quả của thuốc nhỏ mắt trong thời gian dài hơn.

• Nhược điểm: Hiếm khi được sử dụng đơn lẻ mà thường phối hợp với các chất bảo quản khác như BAK hoặc Polyquad.

Tác hại tiềm ẩn của chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt

Mặc dù các chất bảo quản trong thuốc nhỏ mắt đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ chống vi khuẩn, ngăn ngừa ô nhiễm và kéo dài hạn sử dụng sản phẩm sau khi mở nắp, nhưng việc sử dụng chúng không hoàn toàn vô hại. Đặc biệt, khi phải nhỏ thuốc thường xuyên hoặc kéo dài thì nguy cơ xuất hiện các tác hại tiềm ẩn ngày càng tăng.

• Gây kích ứng và tổn thương bề mặt mắt: Một số chất bảo quản như Benzalkonium Chloride (BAK) có thể phá hủy lớp lipid trên màng phim nước mắt, khiến mắt bị khô rát, ngứa và dễ tổn thương hơn. Tình trạng viêm nhẹ kết mạc, loét giác mạc hay mờ mắt tạm thời có thể xảy ra nếu tiếp xúc kéo dài.

• Tăng nguy cơ rối loạn chức năng tuyến lệ: Ở những người phải nhỏ thuốc nhiều lần trong ngày (như bệnh nhân glaucoma), chất bảo quản có thể làm tổn hại đến tế bào tiết nhầy và tuyến lệ. Lâu dần dẫn đến khô mắt mãn tính và rối loạn cân bằng nước mắt. Điều này đi ngược lại với mục tiêu duy trì độ pH phù hợp và bảo vệ môi trường ổn định cho nhãn cầu.

• Phản ứng dị ứng và viêm tái phát: Một số người có cơ địa nhạy cảm với chất bảo quản sẽ gặp phải phản ứng dị ứng như đỏ mắt, ngứa rát, hoặc viêm mi mắt. Điều này làm giảm hiệu quả thuốc, gây khó chịu và có thể dẫn đến việc ngưng thuốc sớm hoặc không tuân thủ điều trị.

• Ảnh hưởng lâu dài đến hiệu quả điều trị: Khi bề mặt mắt bị kích ứng liên tục, khả năng hấp thụ của mắt đối với hoạt chất chính có thể bị ảnh hưởng. Điều này gián tiếp làm giảm hiệu quả điều trị và khiến tình trạng bệnh trở nên dai dẳng, phức tạp hơn. Tức là dù chất bảo quản giúp tăng thời hạn bảo quản và giảm nguy cơ nhiễm khuẩn thứ cấp, nhưng nếu không phù hợp, chúng lại khiến quá trình điều trị gặp khó khăn.

• Nguy cơ tích tụ và độc tính tế bào: Một số nghiên cứu cho thấy, khi sử dụng lâu dài, một số chất bảo quản có thể tích tụ trong mô mắt và gây độc tính tế bào, đặc biệt là tế bào giác mạc và kết mạc. Điều này càng đáng lo ngại ở người cao tuổi, trẻ em, hoặc người mắc bệnh lý về mắt mạn tính.

Lưu ý khi chọn và sử dụng thuốc nhỏ mắt có chất bảo quản

Thuốc nhỏ mắt có chứa chất bảo quản là lựa chọn phổ biến nhờ khả năng bảo vệ chống vi khuẩn, kéo dài hạn sử dụng sau khi mở nắp và ngăn ngừa ô nhiễm trong suốt quá trình sử dụng. Tuy nhiên, để sử dụng đúng cách và hạn chế tối đa các tác dụng phụ không mong muốn, người dùng cần lưu ý một số điểm quan trọng dưới đây:

• Ưu tiên dùng ngắn hạn, đúng liều lượng: Nếu thuốc có chứa chất bảo quản như Benzalkonium Chloride (BAK) hoặc Chlorobutanol nên dùng trong thời gian ngắn và đúng theo chỉ định của bác sĩ. Việc tự ý kéo dài thời gian dùng thuốc có thể ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị và gây tổn thương cho mắt.

• Đảm bảo vệ sinh khi sử dụng: Luôn rửa tay sạch trước khi nhỏ mắt, không để đầu lọ tiếp xúc với mắt hoặc lông mi. Việc giữ vệ sinh đúng cách không chỉ giúp ngăn ngừa nhiễm trùng mắt, mà còn giảm nguy cơ nhiễm khuẩn thứ cấp, đặc biệt khi lọ thuốc đã mở nhiều ngày.

• Theo dõi phản ứng bất thường: Trong quá trình dùng thuốc, nếu xuất hiện triệu chứng như rát mắt, mờ mắt, đỏ mắt hay cảm giác khó chịu kéo dài, hãy ngừng sử dụng và tham khảo ý kiến bác sĩ. Những phản ứng này có thể là dấu hiệu cho thấy mắt bạn không dung nạp được chất bảo quản có trong thuốc.

• Lưu ý về cách bảo quản thuốc: Sau khi mở nắp, cần đậy kín và bảo quản ở nơi khô thoáng, tránh ánh nắng trực tiếp hoặc nhiệt độ cao. Điều này giúp duy trì độ pH phù hợp, đảm bảo hiệu quả thuốc và hạn chế nguy cơ hư hỏng.

• Không dùng chung thuốc nhỏ mắt: Dùng chung lọ thuốc với người khác là hành vi nguy cơ cao gây nhiễm khuẩn chéo, làm tăng khả năng lây lan các bệnh lý về mắt, ngay cả khi thuốc có chứa chất bảo quản.

Với những người phải nhỏ mắt thường xuyên, có tiền sử kích ứng, dị ứng mắt hoặc đang điều trị lâu dài các bệnh lý như glôcôm, việc sử dụng thuốc không chứa chất bảo quản là lựa chọn lý tưởng. Các thuốc nhỏ mắt dạng tép đơn liều ra đời nhằm khắc phục nhược điểm của thuốc có chất bảo quản:

• Không chứa chất bảo quản nên giảm nguy cơ kích ứng.

• Ngăn ngừa ô nhiễm do không dùng lại sau khi mở.

• Phù hợp cho mắt nhạy cảm hoặc trẻ nhỏ, người cao tuổi

Tuy giá thành cao hơn nhưng thuốc dạng tép đơn liều lại mang đến độ an toàn vượt trội, đặc biệt với những người có nguy cơ cao bị kích ứng hoặc viêm nhiễm mắt.

>>>Xem thêm:

• 9 Lưu ý khi dùng thuốc nhỏ mắt đúng cách, tránh hại mắt
• Tác dụng phụ thuốc nhỏ mắt: Nguy cơ tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể

Dù thuốc nhỏ mắt có chất bảo quản mang lại nhiều tiện ích như tăng thời hạn bảo quản, ngăn ô nhiễm và bảo vệ chống vi khuẩn, nhưng không nên lạm dụng. Hiểu rõ đặc tính của từng loại thuốc, đọc kỹ hướng dẫn và dùng đúng cách sẽ giúp bạn đảm bảo hiệu quả thuốc mà vẫn giữ an toàn cho đôi mắt. Trong trường hợp cần thiết, hãy cân nhắc chuyển sang dạng thuốc không chứa chất bảo quản để bảo vệ sức khỏe mắt về lâu dài.