Võng mạc mắt là gì? Vai trò, bệnh lý và cách chăm sóc khỏe mạnh

Võng mạc mắt là lớp mô nhạy cảm ánh sáng nằm ở đáy mắt, giữ vai trò quan trọng trong thị lực. Bất kỳ tổn thương nào ở võng mạc đều có thể gây giảm thị lực, nhìn mờ hoặc mù lòa. Bài viết cung cấp kiến thức về võng mạc mắt, các bệnh lý thường gặp như bong võng mạc, thoái hóa võng mạc, bệnh võng mạc tuổi già,... Đồng thời, hướng dẫn cách chăm sóc và bảo vệ võng mạc hiệu quả, giúp mắt luôn khỏe mạnh. Trong bài viết này, các bạn cùng CPC1 Hà Nội tìm hiểu chi tiết nhé!

Võng mạc mắt là gì?

Võng mạc mắt là lớp mô nhạy sáng nằm ở đáy mắt, đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển đổi ánh sáng thành tín hiệu thần kinh, giúp não bộ nhận biết hình ảnh. Có thể hình dung võng mạc giống như “màn hình cảm ứng” của mắt, nơi mọi hình ảnh bạn nhìn thấy đều được xử lý trước khi gửi đến não.

Bất kỳ bệnh võng mạc hay tổn thương nào cũng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực. Các vấn đề phổ biến bao gồm: thoái hóa võng mạc, xuất huyết võng mạc, bệnh võng mạc tuổi già, hay bệnh tiểu đường mắt. Một số tình trạng nghiêm trọng như mắt bị rách võng mạc, dò dịch kính hoặc hư tổn thần kinh thị giác có thể dẫn đến giảm thị lực đột ngột nếu không được can thiệp kịp thời.

Võng mạc còn liên quan đến quang học võng mạc, quyết định khả năng tập trung hình ảnh và độ sắc nét mà mắt có thể nhận thấy. Theo thời gian, lão hóa võng mạc là quá trình tự nhiên, làm giảm khả năng nhìn rõ, đặc biệt ở người cao tuổi. Vì vậy, việc hiểu rõ cấu trúc và chức năng của võng mạc là bước quan trọng để phòng ngừa các bệnh lý nghiêm trọng và duy trì thị lực khỏe mạnh lâu dài.

Cấu tạo, vị trí và chức năng của võng mạc đối với thị lực

Võng mạc là lớp mô mỏng nằm ở đáy mắt, bao phủ mặt sau bên trong nhãn cầu. Nó tiếp xúc trực tiếp với dây thần kinh thị giác, đóng vai trò trung gian quan trọng giữa ánh sáng từ môi trường và não bộ, giúp bạn nhận biết hình ảnh một cách sắc nét.

Võng mạc bao gồm nhiều lớp tế bào chuyên biệt:

• Tế bào cảm quang (gậy và nón): Chuyển ánh sáng thành tín hiệu điện, quyết định khả năng nhìn trong bóng tối và nhận biết màu sắc.

• Tế bào thần kinh và nơ-ron liên kết: Truyền tín hiệu từ tế bào cảm quang đến dây thần kinh thị giác, kết nối với não bộ để xử lý hình ảnh.

Chức năng của võng mạc đối với thị lực là:

• Chuyển đổi ánh sáng thành hình ảnh: Võng mạc thực hiện quá trình quang học võng mạc, biến ánh sáng thành xung điện và truyền đến não.

• Nhận diện màu sắc và chi tiết: Tế bào nón giúp phân biệt màu sắc, tế bào gậy hỗ trợ thị lực trong điều kiện ánh sáng yếu.

• Hỗ trợ tập trung và độ sắc nét: Võng mạc điều chỉnh hình ảnh để mắt nhìn rõ và ổn định, đảm bảo khả năng nhận biết môi trường chính xác.

Các bệnh lý thường gặp ở võng mạc mắt

Võng mạc là bộ phận nhạy cảm và quan trọng nhất của mắt, do đó khi có tổn thương hoặc bệnh lý, thị lực sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Dưới đây là những bệnh lý thường gặp bạn cần biết:

• Thoái hóa võng mạc: Đây là quá trình lão hóa võng mạc tự nhiên, thường gặp ở người cao tuổi. Tế bào cảm quang suy giảm, khiến khả năng phân biệt màu sắc và nhìn chi tiết giảm dần. 

• Bệnh võng mạc tiểu đường (bệnh tiểu đường mắt): Người mắc tiểu đường dễ gặp tình trạng xuất huyết võng mạc, hình thành các mạch máu yếu và dò dịch kính, làm mờ tầm nhìn hoặc mất thị lực đột ngột. 

• Mắt bị rách võng mạc và dò dịch kính: Chấn thương hoặc áp lực nội nhãn có thể gây mắt bị rách võng mạc hoặc dò dịch kính, dẫn đến bong võng mạc, sưng phù và giảm thị lực nghiêm trọng. Tình trạng này cần can thiệp y tế khẩn cấp để ngăn ngừa hư tổn thần kinh thị giác vĩnh viễn.

• Bệnh võng mạc tuổi già: Ngoài thoái hóa võng mạc, người cao tuổi còn dễ mắc các bệnh lý võng mạc khác làm giảm độ sắc nét và khả năng nhìn chi tiết. Nếu không phát hiện sớm, lão hóa võng mạc sẽ tiến triển nhanh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực.

• Xuất huyết võng mạc: Xảy ra khi các mạch máu nhỏ trong võng mạc vỡ, gây nhìn mờ, điểm đen trước mắt, thậm chí mất thị lực tạm thời. Nguyên nhân có thể do tăng nhãn áp, chấn thương mắt, hoặc bệnh tiểu đường.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây tổn thương võng mạc

Võng mạc là bộ phận then chốt của mắt, chịu trách nhiệm chuyển đổi ánh sáng thành tín hiệu thần kinh để não bộ xử lý hình ảnh. Dưới đây là các nguyên nhân và yếu tố nguy cơ thường gặp gây tổn thương võng mạc:

• Bệnh tiểu đường và rối loạn đường huyết: Người mắc bệnh tiểu đường mắt có nguy cơ cao bị bệnh võng mạc, do lượng đường huyết cao gây tổn thương mạch máu nhỏ trong võng mạc. Hiện tượng này có thể dẫn đến xuất huyết võng mạc, dò dịch kính và hình thành mô sẹo, làm giảm hoặc mất thị lực.

• Tăng huyết áp và rối loạn mạch máu: Tăng huyết áp kéo dài gây áp lực lên các mạch máu trong mắt, dẫn đến bệnh võng mạc. Máu khó lưu thông sẽ làm võng mạc thiếu oxy, dẫn đến thoái hóa võng mạc hoặc xuất huyết võng mạc.

• Tuổi tác và lão hóa tự nhiên: Lão hóa võng mạc là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh võng mạc tuổi già, đặc biệt ở người trên 60 tuổi. Khi đó, các tế bào cảm quang và thần kinh dần suy yếu, ảnh hưởng đến khả năng nhìn chi tiết, màu sắc và làm tăng nguy cơ thoái hóa điểm vàng.

• Yếu tố di truyền và bệnh lý bẩm sinh: Một số người có nguy cơ cao mắc bệnh võng mạc, hư tổn thần kinh thị giác hoặc bất thường về quang học võng mạc cũng có thể liên quan đến gen.

• Chấn thương và tác động ngoại lực: Tai nạn, va đập có thể gây mắt bị rách võng mạc, bong võng mạc hoặc xuất huyết võng mạc, làm suy giảm thị lực nghiêm trọng.

• Lối sống thiếu lành mạnh: Hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, chế độ ăn thiếu vitamin A, C, E, kẽm và axit béo Omega-3 làm tăng nguy cơ thoái hóa võng mạc và các bệnh lý liên quan.

• Các bệnh lý khác về mắt: Người mắc tăng nhãn áp, viêm màng bồ đào hoặc từng phẫu thuật mắt có khả năng bị tổn thương cấu trúc võng mạc, làm giảm chức năng thị giác.

Những phương pháp giúp ‘bắt bệnh’ võng mạc từ khi chưa có triệu chứng

Võng mạc dễ bị tổn thương bởi nhiều bệnh lý nhưng thường diễn ra âm thầm và chỉ được phát hiện khi thị lực đã giảm rõ rệt. Vậy làm thế nào để “bắt bệnh” võng mạc từ sớm, ngay cả khi chưa có triệu chứng?

• Soi đáy mắt: Đây là phương pháp cơ bản nhưng vô cùng quan trọng trong phát hiện thoái hóa võng mạc, xuất huyết võng mạc hay bệnh võng mạc tuổi già. Bác sĩ sử dụng kính soi đáy mắt để quan sát trực tiếp mạch máu, hoàng điểm và thần kinh thị giác. Từ đó, nhận biết những bất thường như lão hóa võng mạc hoặc dò dịch kính.

• Chụp cắt lớp quang học (OCT): OCT được xem là “tiêu chuẩn vàng” trong chẩn đoán sớm hư tổn thần kinh thị giác và quang học võng mạc. Công nghệ này tạo ảnh 3D của võng mạc, giúp phát hiện các biến đổi vi thể ngay cả khi bệnh nhân chưa có dấu hiệu nhìn mờ. Đây là công cụ không thể thiếu để theo dõi bệnh nhân bệnh tiểu đường mắt hoặc thoái hóa điểm vàng.

• Chụp mạch huỳnh quang: Đối với những người có nguy cơ xuất huyết võng mạc hoặc tắc nghẽn mạch máu, chụp mạch huỳnh quang sẽ cho phép bác sĩ quan sát dòng máu trong võng mạc. Kỹ thuật này đặc biệt hữu ích trong bệnh võng mạc và các trường hợp nghi ngờ dò dịch kính.

• Kiểm tra điện sinh lý võng mạc: Điện sinh lý võng mạc đo lường phản ứng điện của tế bào võng mạc khi tiếp xúc với ánh sáng, từ đó phát hiện những bất thường chức năng trước khi có tổn thương cấu trúc. Đây là xét nghiệm quan trọng để phát hiện sớm thoái hóa võng mạc và hư tổn thần kinh thị giác.

• Siêu âm nhãn cầu: Trong một số trường hợp, khi mắt bị đục thủy tinh thể hoặc chảy máu nhiều, việc quan sát đáy mắt sẽ khó khăn. Lúc này, siêu âm nhãn cầu sẽ giúp phát hiện các biến chứng nghiêm trọng như mắt bị rách võng mạc, xuất huyết dịch kính hay bong võng mạc tiềm ẩn.

Cách chăm sóc và bảo vệ võng mạc mắt khỏe mạnh

Võng mạc là “trung tâm điều khiển” thị lực, nơi tiếp nhận và truyền tải hình ảnh về não bộ. Một khi bộ phận này gặp tổn thương, hậu quả có thể dẫn đến suy giảm thị lực nghiêm trọng, thậm chí mù lòa. Dưới đây là những nguyên tắc vàng để giữ võng mạc luôn khỏe mạnh:

• Kiểm tra mắt định kỳ: Các bệnh như bệnh võng mạc tuổi già, lão hóa võng mạc hoặc hư tổn thần kinh thị giác thường tiến triển chậm, không gây triệu chứng rõ rệt ban đầu. Do đó, hãy duy trì thói quen khám mắt định kỳ 6–12 tháng một lần, đặc biệt nếu bạn có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường mắt hoặc từng bị chấn thương mắt.

• Kiểm soát tốt bệnh lý nền: Những người bị tiểu đường hoặc tăng huyết áp có nguy cơ cao gặp các biến chứng như xuất huyết võng mạc, thoái hóa võng mạc. Hãy duy trì chế độ ăn uống hợp lý, tập thể dục thường xuyên và uống thuốc đúng chỉ định để kiểm soát đường huyết và huyết áp ổn định.

• Chế độ dinh dưỡng giàu chất chống oxy hóa: Thực phẩm giàu lutein, zeaxanthin, vitamin A, C, E và omega-3 sẽ giúp võng mạc khỏe mạnh, làm chậm lão hóa võng mạc và giảm nguy cơ hư tổn thần kinh thị giác. Rau xanh đậm, cá hồi, cà rốt và các loại hạt là những lựa chọn lý tưởng.

• Hạn chế tiếp xúc với ánh sáng xanh và tia UV: Ánh sáng xanh từ thiết bị điện tử và tia UV từ ánh nắng mặt trời là “kẻ thù thầm lặng” gây thoái hóa võng mạc và quang học võng mạc. Hãy sử dụng kính lọc ánh sáng xanh, kính chống tia UV và nghỉ ngơi hợp lý khi làm việc với màn hình lâu dài.

• Ngừng hút thuốc và hạn chế rượu bia: Hút thuốc lá và uống nhiều rượu bia thúc đẩy quá trình lão hóa võng mạc và làm tăng nguy cơ bệnh võng mạc tuổi già. Từ bỏ những thói quen này sẽ giúp bạn bảo vệ thị lực hiệu quả hơn.

• Bảo vệ mắt khỏi chấn thương và va đập: Những tổn thương cơ học có thể dẫn đến mắt bị rách võng mạc, dò dịch kính và thậm chí bong võng mạc. Luôn đeo kính bảo hộ khi chơi thể thao hoặc làm việc trong môi trường nguy hiểm.

>>>Xem thêm:

• Bị lòi mắt: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị hiệu quả
• Bị nhậm mắt phải làm sao? Cảnh báo nguyên nhân và cách khắc phục

Võng mạc mắt đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì thị lực và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, các bệnh lý về mắt như bệnh võng mạc, thoái hóa võng mạc, xuất huyết võng mạc hay bệnh tiểu đường mắt có thể gây mù lòa nếu không phát hiện sớm. Vì vậy, hãy chủ động kiểm tra mắt định kỳ, duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, bảo vệ mắt khỏi ánh sáng độc hại và chấn thương, đồng thời kiểm soát tốt các bệnh lý nền. Một lối sống lành mạnh hôm nay chính là chìa khóa để đôi mắt bạn khỏe mạnh mai sau.