Mắt lé ở trẻ em và người lớn: Dấu hiệu nhận biết và cách chữa

Mắt lé là tình trạng phổ biến ở cả trẻ em và người lớn, nếu không được phát hiện và điều trị sớm có thể gây giảm thị lực, thậm chí nhược thị. Bài viết này, CPC1 Hà Nội cung cấp thông tin chi tiết về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết sớm mắt lé, các phương pháp điều trị hiện đại và cách phòng ngừa hiệu quả, giúp bạn bảo vệ đôi mắt sáng khỏe và cải thiện thị lực tối đa.

Thế nào là mắt lé?

Mắt lé (hay còn gọi là lác mắt) là tình trạng lệch trục nhãn cầu, khiến hai mắt không nhìn về cùng một hướng tại cùng một thời điểm. Điều này dẫn đến rối loạn thị lực, ảnh hưởng đến khả năng nhìn tập trung và phối hợp hai mắt.

Các dạng mắt lé thường gặp là:

• Lé trong (esotropia): Mắt bị lệch vào trong về phía sống mũi. Đây là dạng phổ biến ở trẻ nhỏ và thường liên quan đến rối loạn thần kinh thị giác hoặc tiêu điểm không đều.

• Lé ngoài (exotropia): Mắt bị lệch ra ngoài về phía thái dương. Dạng này dễ xuất hiện ở người lớn, đặc biệt khi mắt mệt mỏi hoặc do chấn thương mắt.

• Lé lên (hypertropia): Một mắt bị lệch lên trên, thường do tổn thương thần kinh chi phối cơ vận nhãn.

• Lé xuống (hypotropia): Mắt lệch xuống dưới, hiếm gặp hơn nhưng thường liên quan đến bệnh lý thị lực nghiêm trọng.

Mắt lé bẩm sinh xuất hiện ngay từ khi trẻ mới sinh hoặc trong 6 tháng đầu đời. Nguyên nhân có thể do rối loạn thần kinh thị giác, bất thường trong miễn dịch học, hoặc dị tật mắt bẩm sinh như đục thủy tinh thể.

Còn mắt lé mắc phải xảy ra sau khi trẻ lớn hoặc ở người trưởng thành. Nguyên nhân thường gặp bao gồm:

• Chấn thương mắt hoặc sọ não gây ảnh hưởng dây thần kinh vận nhãn.

• Loạn thị, tiêu điểm không đều, hoặc tật khúc xạ không được điều chỉnh.

• Biến chứng sau phẫu thuật chỉnh hình hoặc bệnh toàn thân.

• Hội chứng mắt lé liên quan đến bệnh lý thần kinh hoặc chuyển hóa.

Giải mã nguyên nhân ẩn sau đôi mắt lệch hướng

Để hiểu rõ nguyên nhân gây mắt lé, chúng ta hãy khám phá những yếu tố “ẩn mình” phía sau tình trạng này.

• Rối loạn điều khiển thần kinh và cơ vận nhãn: Nguyên nhân phổ biến đến từ rối loạn thần kinh thị giác. Điều này làm các cơ điều khiển mắt hoạt động không đồng bộ, gây tiêu điểm không đều và dẫn đến mất cân bằng thị lực.

• Bệnh lý về thị lực và tật khúc xạ: Các tật khúc xạ như loạn thị, viễn thị hoặc cận thị không được điều chỉnh kịp thời sẽ làm hai mắt không hội tụ đúng điểm. Khi một mắt điều tiết mạnh hơn mắt kia, não sẽ dần bỏ qua hình ảnh từ mắt yếu, gây hội chứng mắt lé và có thể tiến triển thành nhược thị nếu không điều trị.

• Chấn thương mắt và các biến chứng liên quan: Những chấn thương mắt hoặc sọ não làm tổn thương dây thần kinh vận nhãn hay cơ mắt có thể khiến mắt bị lệch hướng.

• Hậu quả từ phẫu thuật hoặc bệnh mắt khác: Một số trường hợp mắt lé xuất hiện sau phẫu thuật chỉnh hình mắt hoặc các bệnh lý như đục thủy tinh thể. 

• Yếu tố miễn dịch và di truyền: Các rối loạn trong miễn dịch học hoặc yếu tố di truyền cũng góp phần làm suy yếu cấu trúc và chức năng cơ vận nhãn, từ đó tăng nguy cơ mắc mắt lé ngay từ nhỏ.

Những tín hiệu “cầu cứu” từ đôi mắt lé bạn không nên bỏ qua

Mắt lác không chỉ làm mất tính thẩm mỹ, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng thị lực và sức khỏe toàn diện. Hãy chú ý đến những dấu hiệu sau để kịp thời xử lý!

• Hai mắt nhìn lệch trục rõ rệt: Dấu hiệu dễ nhận biết nhất là hướng nhìn của hai mắt không song song. Một mắt tập trung vào vật thể, mắt còn lại lệch vào trong (lé trong), ra ngoài (lé ngoài), lên hoặc xuống. Tình trạng này khiến tiêu điểm không đều, làm não khó phối hợp hình ảnh từ cả hai mắt.

• Mờ hoặc nhòe khi quan sát: Nếu bạn thường xuyên thấy mờ hoặc nhòe hình ảnh, đặc biệt khi tập trung nhìn gần hoặc xa, đó có thể là dấu hiệu của bệnh thị lực hoặc loạn thị đi kèm mắt lác. 

• Chóng mặt, nhức đầu khi sử dụng mắt: Khi hai mắt không phối hợp nhịp nhàng, rối loạn thần kinh thị giác có thể xảy ra, khiến bạn cảm thấy hoa mắt, chóng mặt. Đây là lời cảnh báo hệ thần kinh thị giác đang phải “gồng mình” điều chỉnh sự lệch hướng.

• Song thị (nhìn đôi): Một trong những tín hiệu nghiêm trọng là hiện tượng song thị, khiến bạn nhìn một vật thành hai. Nếu không được phẫu thuật chỉnh hình hoặc can thiệp kịp thời, não sẽ bỏ qua hình ảnh từ một mắt để tránh rối loạn, dẫn đến nhược thị.

• Lệch mắt xuất hiện sau chấn thương hoặc phẫu thuật: Nếu bạn từng bị chấn thương mắt, tai nạn sọ não, hoặc vừa trải qua phẫu thuật chỉnh hình hay điều trị đục thủy tinh thể, việc xuất hiện mắt lé sau đó là dấu hiệu đáng báo động. Đây có thể là biến chứng ảnh hưởng đến cơ vận nhãn hoặc dây thần kinh thị giác.

Mắt lé ảnh hưởng thế nào đến cuộc sống và tâm lý của bạn?

Đừng nghĩ rằng mắt lé chỉ là vấn đề thẩm mỹ. Thực tế, nó là một tình trạng phức tạp, có thể tác động mạnh mẽ đến thị lực, chất lượng sống và cả tâm lý của người mắc. Dưới đây là những hệ quả mà bạn cần hiểu rõ để không xem nhẹ căn bệnh này.

• Thị lực suy giảm nghiêm trọng: Khi hai mắt không cùng tiêu điểm, hình ảnh thu về võng mạc trở nên lệch lạc. Điều này gây ra song thị (nhìn đôi), nhược thị hay bệnh thị lực kèm theo như loạn thị… làm giảm khả năng nhìn rõ, gây khó khăn khi đọc sách, lái xe, hay làm việc.

• Tăng nguy cơ biến chứng nếu không điều trị: Một đôi mắt lệch trục không được can thiệp có thể gây ra hàng loạt vấn đề như rối loạn thần kinh thị giác, bệnh thị lực,…

• Ảnh hưởng đến công việc và sinh hoạt hàng ngày: Những người bị mắt lác gặp nhiều khó khăn khi thực hiện công việc yêu cầu độ chính xác cao, như lái xe, thao tác máy móc hoặc làm việc văn phòng. Việc thiếu đồng bộ giữa hai mắt làm giảm khả năng ước lượng khoảng cách, tăng nguy cơ tai nạn. Với trẻ em, mắt lé có thể khiến việc học tập bị hạn chế, đặc biệt trong các hoạt động đòi hỏi phối hợp tay - mắt.

• Tác động nặng nề đến tâm lý và sự tự tin: Không thể phủ nhận, đôi mắt là điểm nhấn quan trọng trên khuôn mặt. Khi ánh nhìn không đồng hướng, người mắc hội chứng mắt lé dễ đối mặt với tự ti trong giao tiếp, ảnh hưởng học tập và sự nghiệp, stress và lo âu kéo dài.

Khám, chẩn đoán và điều trị mắt lé 

Phát hiện sớm và điều trị đúng cách là chìa khóa để bảo vệ đôi mắt khỏe mạnh và duy trì tầm nhìn chuẩn xác. Vậy bác sĩ sẽ khám và chẩn đoán như thế nào? Những phương pháp điều trị hiện nay có thực sự hiệu quả? Cùng tìm hiểu chi tiết trong phần dưới đây.

Khám và chẩn đoán mắt lé 

Việc khám và chẩn đoán chính xác là nền tảng quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, ngăn ngừa biến chứng như rối loạn thần kinh thị giác hay suy giảm thị lực vĩnh viễn.

• Khám lâm sàng và đánh giá góc lệch: Bác sĩ sẽ quan sát trực tiếp hướng nhìn của hai mắt, xác định mắt nào bị lệch và mức độ lệch. Góc lệch càng lớn, nguy cơ ảnh hưởng đến thị lực càng cao.

• Đo thị lực và kiểm tra tiêu điểm: Những bệnh nhân bị lé thường gặp tình trạng tiêu điểm không đều, gây khó khăn trong việc tập trung hình ảnh. Kiểm tra này giúp xác định khả năng nhìn rõ ở cả hai mắt.

• Khám khúc xạ và tầm soát loạn thị: Loạn thị hay tật khúc xạ là nguyên nhân tiềm ẩn gây lệch hướng mắt. Việc đo khúc xạ giúp phát hiện sớm để điều chỉnh bằng kính hoặc dụng cụ chỉnh hình.

• Đánh giá nguyên nhân tiềm ẩn từ bệnh lý: Một số tình trạng như đục thủy tinh thể, chấn thương mắt, hoặc các bệnh liên quan đến miễn dịch học có thể ảnh hưởng đến cơ vận nhãn, làm xuất hiện hội chứng mắt lé. Khám chuyên sâu bằng hình ảnh y khoa như siêu âm, OCT… giúp tìm ra nguyên nhân thật sự.

Điều trị mắt lé 

Phương pháp điều trị mắt lác cần cá nhân hóa, dựa trên nguyên nhân gây lé, mức độ lệch và độ tuổi của người bệnh.

• Dùng kính điều chỉnh và dụng cụ chỉnh hình: Ở nhiều trường hợp lé do loạn thị, tật khúc xạ hoặc tiêu điểm không đều, việc sử dụng kính điều chỉnh chuyên biệt là bước đầu tiên. Ngoài ra, dụng cụ chỉnh hình mắt như lăng kính Fresnel được áp dụng để giảm hiện tượng song thị, giúp hai mắt phối hợp hài hòa hơn.

• Bài tập luyện thị giác: Những bài tập mắt chuyên sâu giúp cải thiện sự phối hợp giữa hai mắt, đặc biệt ở trẻ nhỏ hoặc người bị lé do rối loạn cơ vận nhãn. Đây là phương pháp an toàn, không xâm lấn, nhưng đòi hỏi kiên trì và hướng dẫn từ chuyên gia nhãn khoa.

• Phẫu thuật chỉnh hình mắt lé: Khi tình trạng lé nghiêm trọng hoặc không cải thiện bằng phương pháp bảo tồn, phẫu thuật chỉnh hình là lựa chọn tối ưu. Phẫu thuật nhằm điều chỉnh vị trí cơ mắt, giúp hai mắt trở lại trục nhìn bình thường. 

• Điều trị nguyên nhân tiềm ẩn: Nếu mắt lé xuất hiện do đục thủy tinh thể, cần tiến hành phẫu thuật thay thủy tinh thể để phục hồi thị lực. Trong các trường hợp liên quan đến miễn dịch học hoặc tổn thương thần kinh, việc điều trị toàn thân kết hợp nhãn khoa là bắt buộc để ngăn biến chứng.

Cách phòng ngừa mắt lé

Phòng ngừa mắt lé không chỉ giúp bạn duy trì tầm nhìn chuẩn xác mà còn hạn chế những tác động tiêu cực đến thẩm mỹ và tâm lý. Để đôi mắt luôn khỏe mạnh và phối hợp nhịp nhàng, hãy áp dụng ngay những nguyên tắc vàng dưới đây:

• Khám mắt định kỳ để phát hiện sớm bất thường: Đa số trường hợp hội chứng mắt lé xuất phát từ các rối loạn như loạn thị, tiêu điểm không đều hoặc bệnh thị lực bẩm sinh. Việc khám mắt định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề này, từ đó điều chỉnh bằng kính hoặc dụng cụ chỉnh hình trước khi tình trạng lé trở nên nghiêm trọng.

• Chăm sóc mắt sau chấn thương hoặc phẫu thuật: Các yếu tố như chấn thương mắt, biến chứng sau phẫu thuật chỉnh hình hoặc điều trị đục thủy tinh thể có thể làm tổn thương cơ vận nhãn, dẫn đến mắt lé. Sau phẫu thuật hoặc tai nạn, cần tái khám và thực hiện bài tập phục hồi để duy trì sự cân bằng của cơ mắt.

• Điều chỉnh tật khúc xạ và bảo vệ thị lực: Loạn thị, viễn thị hoặc cận thị không được điều chỉnh đúng cách là “thủ phạm” khiến mắt mất cân bằng. Hãy sử dụng kính thuốc chuẩn theo chỉ định và thay định kỳ. 

• Phòng ngừa các bệnh lý toàn thân và yếu tố miễn dịch: Một số rối loạn liên quan đến miễn dịch học hoặc rối loạn thần kinh thị giác có thể gây lệch trục nhìn. Do đó, kiểm soát sức khỏe toàn thân, duy trì chế độ dinh dưỡng lành mạnh và bổ sung dưỡng chất tốt cho mắt là điều cần thiết.

• Tăng cường bài tập mắt và thói quen sinh hoạt lành mạnh: Tập luyện cơ mắt giúp duy trì sự linh hoạt, hạn chế sự lệch trục. Tránh cho trẻ em sử dụng thiết bị điện tử quá lâu vì dễ gây mỏi mắt và rối loạn điều tiết. Đảm bảo khoảng cách hợp lý khi học tập và làm việc để hạn chế stress thị giác.

>>>Xem thêm:

• Tìm hiểu nguyên nhân, dấu hiệu và cách chữa lẹo mắt an toàn
• Chắp mi mắt là gì? Giải pháp hết sưng đau chỉ sau vài ngày

Mắt lé không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng đến thị lực và chất lượng cuộc sống. Hiểu rõ nguyên nhân, nhận diện sớm hội chứng mắt lé và áp dụng các biện pháp điều trị kịp thời là chìa khóa để lấy lại đôi mắt khỏe mạnh, tự tin.