Bị cảm cúm: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và phòng ngừa

Bài viết này cpc1hn cung cấp thông tin toàn diện về bị cảm cúm, từ nguyên nhân gây bệnh, triệu chứng của bệnh, phương pháp chẩn đoán, cách điều trị an toàn đến các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Nội dung được trình bày rõ ràng giúp bạn hiểu cách nhận biết cúm sớm, chăm sóc đúng cách và hạn chế biến chứng, đặc biệt trong mùa cao điểm bệnh hô hấp.

Cảm cúm là bệnh gì?

Cảm cúm là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính do virus cúm (Influenza) gây ra. Khi xâm nhập vào cơ thể, virus tấn công niêm mạc mũi, họng và phổi, khiến cơ thể phản ứng mạnh mẽ để chống lại tác nhân gây bệnh. Vì vậy, người bị cảm cúm thường rơi vào trạng thái suy nhược toàn thân với nhiều biểu hiện khó chịu.

Cúm khác với cảm lạnh thông thường ở chỗ mức độ ảnh hưởng thường nặng hơn và tiến triển nhanh. Một số biểu hiện thường gặp gồm sốt cao, đau họng, ho kéo dài, cảm giác mệt mỏi, đau cơ, hắt hơi hoặc chảy nước mũi. Một số người có thể xuất hiện đổ mồ hôi nhiều hoặc cảm giác khó thở do đường thở bị viêm và tiết dịch.

Dù đa số trường hợp hồi phục sau 5–7 ngày, cảm cúm vẫn có nguy cơ gây biến chứng, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền. Biến chứng có thể bao gồm viêm phổi, viêm tai giữa, bội nhiễm vi khuẩn hoặc làm nặng thêm các bệnh lý hô hấp sẵn có.

Nguyên nhân bị cảm cúm

Cảm cúm là bệnh do virus Influenza gây ra. Đây là nhóm virus có khả năng lây lan rất nhanh trong cộng đồng, đặc biệt vào mùa lạnh hoặc khi thời tiết thay đổi đột ngột. Khi virus xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, chúng nhân lên tại niêm mạc mũi họng, gây viêm và dẫn đến hàng loạt triệu chứng khó chịu.

Lây truyền qua giọt bắn

Virus cúm chủ yếu lan khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, phát tán những giọt dịch chứa virus ra môi trường. Người đứng gần dễ hít phải và bị lây nhiễm. Đây là con đường truyền bệnh phổ biến nhất ở trường học, nhà trẻ và nơi đông người.

Tiếp xúc với bề mặt có virus

Virus cúm có thể tồn tại trên các bề mặt như tay nắm cửa, bàn học, đồ chơi… trong nhiều giờ. Khi trẻ hoặc người lớn chạm vào và đưa tay lên mũi, miệng, mắt, virus có cơ hội xâm nhập vào cơ thể.

Sức đề kháng suy giảm

Những thời điểm cơ thể mệt mỏi, thiếu ngủ, dinh dưỡng kém hoặc đang mắc bệnh khác khiến hệ miễn dịch yếu đi, tạo điều kiện để virus cúm dễ dàng tấn công. Trẻ nhỏ, người cao tuổi và phụ nữ mang thai là nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất.

Thay đổi thời tiết đột ngột

Không khí lạnh và độ ẩm thấp khiến niêm mạc mũi họng khô hơn, giảm khả năng chống lại tác nhân gây bệnh. Virus cúm cũng tồn tại và hoạt động mạnh hơn trong môi trường này, làm tăng nguy cơ bùng phát các đợt dịch.

Tiếp xúc gần trong không gian kín

Trẻ ở nhà trẻ, lớp học, người làm việc văn phòng, đi lại bằng phương tiện công cộng thường xuyên tiếp xúc gần nhau trong không gian ít thông thoáng, tạo điều kiện cho virus lan nhanh hơn.

Triệu chứng khi bị cảm cúm

Triệu chứng của cảm cúm thường xuất hiện đột ngột chỉ sau 1-3 ngày ủ bệnh. Đây là bệnh lý hô hấp có biểu hiện toàn thân mạnh và ồ ạt hơn nhiều so với cảm lạnh thông thường.

• Sốt cao và rét run: Người bị cúm thường sốt từ 38,5–40°C, kèm cảm giác ớn lạnh hoặc run nhẹ. Sốt cao là đặc điểm rất điển hình, giúp phân biệt cúm với cảm lạnh vốn thường chỉ sốt nhẹ hoặc không sốt.

• Mệt mỏi nhiều và suy nhược toàn thân: Cúm khiến cơ thể uể oải kéo dài, thiếu năng lượng, thậm chí ảnh hưởng sinh hoạt và giấc ngủ. Đây là biểu hiện thường gặp do hệ miễn dịch phải hoạt động mạnh để chống lại virus.

• Đau đầu và đau cơ: Đau nhức đầu vùng trán hoặc thái dương, kèm theo đau ê ẩm toàn thân, đặc biệt là vùng vai, lưng, chân. Cảm giác đau cơ rõ rệt hơn nhiều so với cảm lạnh.

• Ho kéo dài, đau họng, khàn tiếng: Virus cúm gây viêm niêm mạc họng và khí quản, dẫn đến ho khan hoặc ho có đờm. Cơn ho có xu hướng tăng dần và kéo dài nhiều ngày. Đi kèm là đau họng, rát họng hoặc khó chịu khi nuốt.

• Nghẹt mũi, chảy nước mũi và hắt hơi: Mặc dù không phải triệu chứng nổi bật bằng sốt và đau mỏi, nhưng nhiều người vẫn gặp tình trạng nghẹt mũi hoặc hắt hơi, chảy nước mũi do đường hô hấp trên bị viêm.

• Đổ mồ hôi nhiều: Sau những cơn sốt cao, cơ thể có thể đổ mồ hôi nhiều. Đây là phản ứng tự nhiên khi thân nhiệt đang được điều chỉnh giảm xuống.

• Khó thở nhẹ ở một số trường hợp: Khi đường thở bị sưng viêm hoặc tiết dịch nhiều, người bệnh có thể cảm thấy nặng ngực hoặc khó thở nhẹ. Triệu chứng này cần theo dõi kỹ, đặc biệt ở trẻ nhỏ.

Chẩn đoán cảm cúm như thế nào?

Chẩn đoán bị cảm cúm thường dựa trên kết hợp giữa khai thác triệu chứng, khám lâm sàng và các xét nghiệm cần thiết. Việc chẩn đoán đúng giúp phân biệt cúm với cảm lạnh, viêm họng, viêm phổi hoặc các bệnh do virus khác, từ đó lựa chọn hướng điều trị phù hợp.

• Dựa vào triệu chứng lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về thời điểm khởi phát triệu chứng, mức độ sốt, tình trạng ho, đau họng, đau đầu, mệt mỏi, chảy nước mũi hay khó thở. 

• Khám thực thể: Bác sĩ kiểm tra họng, ngực, nhịp thở, nghe phổi, đánh giá tình trạng mất nước và mức độ ảnh hưởng toàn thân. 

• Test nhanh cúm (Rapid Influenza Test): Đây là xét nghiệm phổ biến nhất giúp xác định có nhiễm virus cúm A hoặc cúm B hay không. Test cho kết quả nhanh trong 15–30 phút, thường được khuyến khích thực hiện khi bệnh nhân sốt cao, ho nhiều hoặc có yếu tố nguy cơ.

• Xét nghiệm PCR cúm: PCR là kỹ thuật chuyên sâu với độ chính xác cao hơn test nhanh. Bác sĩ có thể chỉ định trong trường hợp nặng, nghi biến chứng, hoặc khi cần xác định chủng virus để quản lý dịch tễ.

Cách điều trị khi bị cảm cúm

Điều trị cảm cúm không chỉ đơn thuần là dùng thuốc, mà là kết hợp nhiều biện pháp để cơ thể có điều kiện phục hồi tốt nhất. Vì cảm cúm do virus gây ra, mục tiêu chính là giảm khó chịu, ngăn biến chứng và hỗ trợ hệ miễn dịch làm việc hiệu quả hơn.

Dùng thuốc đúng mục đích, không lạm dụng

Thuốc điều trị cúm chủ yếu giúp làm giảm cảm giác khó chịu chứ không “diệt virus”. Tùy biểu hiện mà bác sĩ có thể chỉ định:

• Thuốc hạ sốt, giảm đau với những người sốt cao, đau đầu, đau cơ nhiều.

• Dung dịch xịt họng hoặc thuốc giảm ho khi ho nhiều gây khó ngủ hoặc đau rát.

• Thuốc giảm nghẹt mũi, chảy mũi (đặc biệt kháng histamin thế hệ mới) nếu mũi bị kích ứng quá mức.

• Trường hợp cúm nặng hoặc thuộc nhóm nguy cơ, bác sĩ có thể cân nhắc thuốc kháng virus nhưng phải dùng đúng thời điểm mới phát huy hiệu quả.

Điều quan trọng là không tự ý kết hợp nhiều loại thuốc hoặc uống theo đơn cũ, đặc biệt đối với trẻ nhỏ.

Ưu tiên hồi phục tự nhiên của cơ thể

Virus cúm sẽ bị hệ miễn dịch loại bỏ theo chu trình tự nhiên, vì vậy điều trị tốt nhất là tạo điều kiện để cơ thể nghỉ ngơi và phục hồi. Những biện pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả gồm:

• Ngủ đủ giấc, hạn chế vận động mạnh.

• Uống đủ nước ấm, có thể bổ sung oresol hoặc nước trái cây giàu vitamin C.

• Ăn những món dễ tiêu như cháo, súp, rau củ nấu mềm.

• Tránh môi trường lạnh, khói bụi, điều hòa quá mạnh.

Nhiều người thường bỏ qua bước này, nhưng thực tế nghỉ ngơi đúng cách giúp giảm thời gian bệnh rõ rệt.

Hỗ trợ giảm khó chịu bằng biện pháp tự nhiên

Một số biện pháp đơn giản có thể làm bạn dễ chịu hơn mà không cần dùng quá nhiều thuốc:

• Tắm nước ấm để thư giãn cơ thể, giảm đau mỏi.

• Xông hơi nhẹ giúp thông mũi tạm thời.

• Uống nước gừng, chanh mật ong (trên 1 tuổi) để làm dịu họng.

• Chườm ấm vùng ngực hoặc gan bàn chân cho trẻ để giúp dễ thở hơn.

Những cách này không thay thế thuốc khi triệu chứng nặng, nhưng có thể cải thiện rất tốt các khó chịu hàng ngày.

Cách phòng ngừa bị cảm cúm hiệu quả

Phòng cúm rất đơn giản bằng việc duy trì những thói quen nhỏ nhưng đều đặn mỗi ngày, giúp cơ thể luôn trong trạng thái khỏe mạnh và đủ sức chống lại virus. 

Giữ “vệ sinh hô hấp thông minh”

Không chỉ rửa tay, điều quan trọng là bạn phải bảo vệ vùng mũi họng, nơi virus cúm tấn công đầu tiên.

• Che miệng, mũi bằng khăn giấy khi ho hoặc hắt hơi.

• Tránh chạm tay lên mặt, đặc biệt là mắt, mũi, miệng.

• Vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý khi thời tiết thay đổi hoặc sau khi tiếp xúc nơi đông người.

Xây dựng “lá chắn miễn dịch” từ bên trong

Một hệ miễn dịch khỏe là tấm khiên chống lại virus cúm trước khi chúng gây bệnh.

• Ăn đủ bữa, bổ sung rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu vitamin và kẽm.

• Ngủ đúng giờ và ngủ đủ giấc để cơ thể tái tạo năng lượng.

• Tập vận động nhẹ nhàng 15–30 phút mỗi ngày để lưu thông khí huyết.

Cách này không đem lại hiệu quả tức thì, nhưng chính là nền tảng ngăn cúm bền vững nhất.

Giữ không gian sống sạch và thông thoáng

Virus tồn tại tốt trong môi trường kín, ít lưu thông không khí. Vì vậy:

• Mở cửa nhà mỗi sáng 20–30 phút để trao đổi không khí.

• Vệ sinh tay nắm cửa, bàn học, đồ chơi trẻ thường xuyên chạm vào.

• Hạn chế bật điều hòa nhiệt độ quá thấp, tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột.

Không gian sống sạch sẽ và thoáng khí giúp giảm lượng virus tồn tại trong nhà.

Chủ động tránh nguy cơ lây nhiễm

Thời điểm dịch cúm bùng phát, việc giảm tiếp xúc nguồn bệnh là điều quan trọng:

• Hạn chế đến nơi đông người nếu không cần thiết.

• Đeo khẩu trang khi đến bệnh viện, trường học, siêu thị, phương tiện công cộng.

• Dạy trẻ không dùng chung khăn lau mặt, ly uống nước, đồ ăn.

Những điều này đặc biệt quan trọng với trẻ nhỏ và người lớn tuổi.

Tiêm vắc xin cúm định kỳ mỗi năm

Vắc xin cúm không phòng được 100% nhưng giảm đáng kể mức độ nặng và nguy cơ biến chứng. Virus cúm thay đổi theo từng năm, vì vậy tiêm nhắc lại giúp cơ thể “cập nhật” khả năng bảo vệ mới.

>>>Xem thêm:

• Cảm lạnh: Dấu hiệu, nguyên nhân, điều trị và phòng ngừa
• Phân biệt cảm lạnh và cảm cúm: Từ triệu chứng đến điều trị

Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và biện pháp phòng ngừa khi bị cảm cúm là chìa khóa giúp mỗi gia đình chủ động bảo vệ sức khỏe, đặc biệt trong mùa cao điểm bệnh hô hấp. Cúm có thể gây mệt mỏi và khó chịu, nhưng nếu được nhận biết sớm, chăm sóc đúng cách và theo dõi cẩn thận, đa số trường hợp đều hồi phục nhanh mà không để lại biến chứng.