Nghẹt mũi là gì? Nguyên nhân, 15+ cách trị tức thì và giải pháp

Bạn có từng trải qua cảm giác khó chịu khi mũi bị tắc nghẽn hoàn toàn, buộc phải thở bằng miệng, làm gián đoạn giấc ngủ sâu và ảnh hưởng đến năng suất làm việc hàng ngày? Tình trạng này chính là nghẹt mũi (Nasal Congestion) - một phản ứng phòng vệ phổ biến nhưng đầy phiền toái của cơ thể. Bài viết chuyên sâu này được CPC1 Hà Nội tổng hợp dựa trên kiến thức tai mũi họng, cung cấp cho bạn một cái nhìn toàn diện từ các nguyên nhân cốt lõi, 15+ cách trị nghẹt mũi tức thì tại nhà, cho đến các giải pháp điều trị chuyên khoa dứt điểm. 

Nghẹt mũi là gì?

Về mặt chuyên môn, nghẹt mũi xảy ra khi các mạch máu trong niêm mạc mũi và cuốn mũi bị viêm, sưng phù lên một cách bất thường. Đồng thời, niêm mạc tăng cường sản xuất chất nhầy để bẫy và loại bỏ tác nhân gây hại (virus, vi khuẩn, dị nguyên). Sự sưng tấy và ứ đọng dịch nhầy này làm hẹp đường thở, gây ra cảm giác "tắc" và khó chịu mà chúng ta thường gặp.

Nghẹt mũi không chỉ là triệu chứng của cảm lạnh, mà còn là dấu hiệu cảnh báo của nhiều vấn đề sức khỏe tiềm ẩn khác, từ dị ứng mạn tính, viêm xoang kéo dài, cho đến các bất thường về cấu trúc giải phẫu như vẹo vách ngăn mũi. Việc tự ý điều trị mà không nắm rõ nguyên nhân có thể dẫn đến lạm dụng thuốc xịt mũi và làm bệnh trở nên tồi tệ hơn.

Nguyên nhân sâu xa gây nghẹt mũi

Nghẹt mũi có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ nhiễm trùng cấp tính đến các vấn đề cấu trúc mạn tính:

Nguyên nhân do bệnh lý nhiễm trùng (Cảm lạnh, Cúm)

• Cảm lạnh thông thường: Do Rhinovirus hoặc Coronavirus (không phải chủng COVID-19) gây ra. Triệu chứng nghẹt mũi thường đi kèm với chảy nước mũi trong, hắt hơi và đau họng nhẹ.

• Cúm (Influenza A/B): Gây ra tình trạng sung huyết và tiết chất nhầy mạnh mẽ hơn, thường đi kèm với sốt cao, đau đầu và đau mỏi cơ thể.

• Viêm họng/Amidan: Nhiễm trùng ở các khu vực lân cận cũng có thể kích hoạt phản ứng viêm và sưng niêm mạc mũi.

Nguyên nhân do phản ứng miễn dịch (Dị ứng đường hô hấp)

• Viêm mũi dị ứng: Xảy ra khi hệ thống miễn dịch phản ứng quá mức với các tác nhân không gây hại (dị nguyên) như phấn hoa, bụi nhà, lông thú cưng, nấm mốc.

• Phản ứng dị ứng gây giải phóng Histamine, làm giãn mạch máu và tăng tính thấm, dẫn đến sưng và phù nề niêm mạc mũi.

Nguyên nhân do Viêm Xoang

• Viêm xoang cấp/mạn tính: Là tình trạng viêm lớp niêm mạc lót các xoang cạnh mũi. Niêm mạc xoang sưng lên, làm tắc nghẽn các lỗ thông khí, khiến chất nhầy bị ứ đọng.

• Nghẹt mũi do viêm xoang thường kèm theo đau nặng mặt, đau đầu vùng trán/má và dịch mũi đặc, có màu xanh/vàng.

Nguyên nhân do cấu trúc giải phẫu (Vấn đề mạn tính)

• Vẹo vách ngăn mũi: Vách ngăn mũi bị lệch sang một bên, làm hẹp đường thở, gây nghẹt một bên mũi vĩnh viễn hoặc luân phiên.

• Polyp mũi: Là các khối u lành tính, mềm, phát triển từ niêm mạc mũi hoặc xoang. Kích thước polyp lớn có thể gây tắc nghẽn hoàn toàn.

• Phì đại cuốn mũi: Cuốn mũi (Turbinates) sưng to, thường do dị ứng hoặc viêm mũi vận mạch lâu ngày.

Nguyên nhân khác

• Môi trường: Không khí khô, ô nhiễm, khói thuốc lá.

• Thuốc: Lạm dụng thuốc xịt mũi co mạch (như Naphazoline, Oxymetazoline) có thể gây ra hiện tượng Viêm mũi do thuốc (Rhinitis Medicamentosa) khiến nghẹt mũi trở nên tồi tệ hơn.

15+ cách trị nghẹt mũi tức thì tại nhà an toàn và hiệu quả

Nếu nghẹt mũi do cảm lạnh hoặc dị ứng nhẹ, bạn có thể áp dụng các biện pháp tự nhiên và vật lý sau để giảm sung huyết:

Phương pháp làm ẩm và làm loãng chất nhầy

Xông hơi nước nóng đơn thuần

• Xông mặt: Đặt mặt trên bát nước nóng (chú ý khoảng cách an toàn), trùm khăn tắm lên đầu để giữ hơi. Hơi nước ấm giúp làm lỏng chất nhầy đặc và giảm sưng.

• Tắm nước nóng: Hít thở hơi nước trong phòng tắm kín, hơi nóng có tác dụng tương tự xông hơi.

Sử dụng máy làm ẩm không khí (Humidifier)

Đặt máy làm ẩm không khí (nên dùng loại phun sương ấm) trong phòng ngủ, đặc biệt vào ban đêm. Không khí ẩm ngăn niêm mạc mũi bị khô, giảm kích ứng và giúp dịch nhầy thoát ra dễ hơn.

Uống đủ nước và chất lỏng ấm

Uống nước lọc, nước trái cây, hoặc các loại chất lỏng ấm như Trà gừng, súp gà, hoặc trà thảo mộc. Chất lỏng giúp hydrat hóa cơ thể và làm loãng dịch nhầy toàn thân.

Phương pháp làm sạch và thông thoáng mũi

Rửa mũi bằng nước muối sinh lý

• Kỹ thuật rửa: Sử dụng dụng cụ rửa mũi chuyên dụng (Neti Pot hoặc chai xịt rửa áp lực).

• Tác dụng: Loại bỏ chất nhầy ứ đọng, bụi bẩn, dị nguyên và làm giảm viêm niêm mạc.

Sử dụng bình xịt mũi chứa nước muối ưu trương (Hypertonic Saline)

Nước muối ưu trương (nồng độ cao hơn 0.9%) có khả năng hút nước ra khỏi các tế bào sưng tấy của niêm mạc, giúp giảm phù nề và thông thoáng mũi nhanh hơn.

Sử dụng dụng cụ hút mũi chuyên dụng (Cho trẻ em)

Dùng ống hút mũi bằng tay hoặc máy hút mũi điện tử để loại bỏ chất nhầy cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, những đối tượng chưa biết cách tự xì mũi. Lưu ý: Thao tác nhẹ nhàng và nên nhỏ nước muối sinh lý trước khi hút.

Phương pháp cải thiện lưu thông máu và tư thế

• Massage huyệt đạo vùng mũi và xoang: Sử dụng ngón tay day nhẹ các huyệt nằm ở hai bên cánh mũi, ấn đường (giữa hai lông mày) và các điểm dưới mắt. Điều này giúp kích thích lưu thông máu và giảm cảm giác căng tức.

• Kê gối cao khi ngủ: Nâng đầu cao thêm một chút so với thân (15-30 độ) bằng cách kê thêmgối. Tư thế này giúp dịch nhầy thoát ra khỏi mũi dễ dàng hơn nhờ trọng lực và ngăn ngừa nghẹt mũi ban đêm.

• Tập thể dục nhẹ và hít thở sâu: Hoạt động thể chất nhẹ nhàng (như đi bộ) có thể tạm thời làm giảm nghẹt mũi do kích thích hệ thần kinh giao cảm, làm co các mạch máu nhỏ trong mũi.

Phương pháp sử dụng nguyên liệu tự nhiên

• Hít tinh dầu bạc hà/khuynh diệp: Menthol (trong bạc hà) và Eucalyptol (trong khuynh diệp) không thực sự làm thông mũi, nhưng chúng có đặc tính làm mát, tạo cảm giác đường thở thông thoáng hơn. Có thể nhỏ vài giọt vào nước nóng khi xông hơi hoặc thoa nhẹ dưới mũi.

• Dùng tỏi hoặc ớt cay: Các thực phẩm chứa Capsaicin (ớt) hoặc Allicin (tỏi) có thể kích thích hệ thần kinh, gây chảy nước mắt và nước mũi, qua đó giúp giải phóng chất nhầy tự nhiên.

Thuốc điều trị nghẹt mũi không kê đơn và lưu ý

Thuốc co mạch tại chỗ (Xịt mũi)

• Tên thường gặp: Naphazoline, Oxymetazoline.

• Cơ chế: Làm co các mạch máu bị sưng trong niêm mạc mũi, giúp thông mũi nhanh chóng trong vòng vài phút.

• Lưu ý QUAN TRỌNG: Không sử dụng quá 3 ngày liên tục. Việc lạm dụng loại thuốc này sẽ dẫn đến tình trạng Viêm mũi do thuốc (nghẹt mũi tái phát nặng hơn), buộc phải tăng liều và gây nghiện thuốc xịt.

Thuốc kháng Histamine

• Áp dụng: Khi nghẹt mũi do dị ứng.

• Cơ chế: Ngăn chặn hoạt động của Histamine, giảm sưng, hắt hơi và chảy nước mũi.

 Thuốc thông mũi đường uống (Oral Decongestants)

• Tên thường gặp: Pseudoephedrine, Phenylephrine.

• Cơ chế: Tác dụng toàn thân, giúp co mạch máu trên diện rộng.

• Lưu ý: Có thể gây tác dụng phụ như tăng huyết áp, tim đập nhanh, hoặc mất ngủ. Cần tham vấn bác sĩ nếu bạn có bệnh lý tim mạch, tuyến giáp hoặc cao huyết áp.

Giải pháp điều trị chuyên khoa khi nghẹt mũi kéo dài

Nếu tình trạng nghẹt mũi kéo dài hơn 10-14 ngày hoặc tái phát thường xuyên, bạn cần tìm đến bác sĩ Tai Mũi Họng để được chẩn đoán và điều trị chuyên sâu.

Các phương pháp chẩn đoán chuyên sâu

• Nội soi mũi họng: Bác sĩ sử dụng ống nội soi mềm để quan sát trực tiếp cấu trúc bên trong mũi, vách ngăn, cuốn mũi và lỗ thông xoang để tìm kiếm polyp, viêm nhiễm, hoặc dị vật.

• CT Scan (Chụp cắt lớp vi tính): Cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc xương và các xoang, giúp chẩn đoán chính xác tình trạng viêm xoang mạn tính, polyp sâu hoặc vẹo vách ngăn.

Điều trị nội khoa (Thuốc kê đơn)

• Corticosteroid dạng xịt mũi (Steroid Nasal Sprays): Là thuốc chống viêm mạnh, được kê đơn dài ngày cho các trường hợp viêm mũi dị ứng và viêm xoang mạn tính.

• Thuốc kháng Histamine thế hệ mới: Sử dụng cho dị ứng mà không gây buồn ngủ.

• Kháng sinh: Chỉ được dùng nếu có bằng chứng rõ ràng về nhiễm trùng do vi khuẩn (viêm xoang bội nhiễm).

Điều trị ngoại khoa (Phẫu thuật)

Phẫu thuật được chỉ định khi nghẹt mũi do các vấn đề cấu trúc:

• Phẫu thuật Chỉnh hình Vách ngăn (Septoplasty): Chỉnh lại vách ngăn bị vẹo.

• Phẫu thuật Nội soi Cuốn mũi (Turbinectomy/Turbinoplasty): Thu nhỏ cuốn mũi bị phì đại.

• Phẫu thuật Nội soi Xoang Chức năng (FESS): Loại bỏ polyp, nạo viêm và mở rộng lỗ thông xoang.

Phòng ngừa tình trạng nghẹt mũi tái phát

Để tránh tình trạng nghẹt mũi tái diễn, cần có thói quen phòng ngừa sau:

• Kiểm soát dị nguyên: Giữ nhà cửa sạch sẽ, sử dụng máy lọc không khí (HEPA filter), giặt chăn ga gối đệm thường xuyên.

• Duy trì độ ẩm: Đảm bảo không khí trong nhà không quá khô.

• Vệ sinh mũi hàng ngày: Rửa mũi bằng nước muối sinh lý 1-2 lần/ngày để làm sạch đường hô hấp.

• Tránh thuốc lá: Tuyệt đối không hút thuốc lá và tránh xa môi trường có khói thuốc.

Khi nào cần gặp bác sĩ ngay lập tức?

Nghẹt mũi có thể là dấu hiệu của các vấn đề nghiêm trọng hơn. Bạn nên tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức nếu:

• Nghẹt mũi chỉ xảy ra ở một bên kéo dài và không thuyên giảm.

• Dịch mũi có mùi hôi tanh, lẫn máu hoặc có màu đen.

• Sốt cao (>38.5 độ C) kéo dài hơn 3 ngày.

• Đau đầu dữ dội, đau nặng vùng mặt không giảm sau khi dùng thuốc giảm đau.

• Tầm nhìn bị ảnh hưởng (như nhìn mờ hoặc đau mắt), đây có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng xoang lan rộng.

Nghẹt mũi là triệu chứng phổ biến, thường xuất phát từ cảm lạnh, dị ứng hoặc viêm xoang. Hầu hết các trường hợp đều có thể được cải thiện nhanh chóng bằng các biện pháp làm ấm, làm ẩm và vệ sinh mũi tại nhà (như rửa mũi bằng nước muối).

Tuy nhiên, nếu tình trạng nghẹt mũi trở thành mạn tính, kéo dài hoặc có dấu hiệu nguy hiểm, việc tìm đến bác sĩ chuyên khoa để nội soi, chẩn đoán chính xác nguyên nhân cấu trúc (vẹo vách ngăn, polyp) và áp dụng giải pháp chuyên sâu là cần thiết để phục hồi sức khỏe đường hô hấp một cách toàn diện.

Xem thêm: cúm a, cảm cúm