Trẻ sơ sinh bị cảm: Dấu hiệu, nguyên nhân, cách chăm sóc

Trẻ sơ sinh bị cảm là tình trạng rất thường gặp do hệ miễn dịch còn non nớt. Bé có thể xuất hiện các triệu chứng như nghẹt mũi, hắt hơi, ho, quấy khóc, bú kém… khiến bố mẹ lo lắng. Hiểu rõ dấu hiệu, nguyên nhân và cách chăm sóc đúng giúp bé nhanh hồi phục, tránh biến chứng đường hô hấp. Bài viết dưới đây của Shop CPC1 Hà Nội cung cấp hướng dẫn chi tiết để cha mẹ nhận biết và xử lý cảm lạnh, cảm cúm ở trẻ sơ sinh an toàn, hiệu quả.

Tổng quan về tình trạng trẻ sơ sinh bị cảm

Bị cảm ở trẻ sơ sinh luôn khiến bố mẹ lo lắng, nhất là trong những tháng đầu đời. Chỉ một dấu hiệu nhỏ như sốt trẻ sơ sinh, ho trẻ nhỏ hay dịch mũi trong cũng đủ khiến cha mẹ hoang mang không biết bé bị cảm lạnh hay cảm cúm và mức độ nguy hiểm ra sao. Hiểu rõ sự khác nhau giữa hai bệnh sẽ giúp bố mẹ chăm sóc bé đúng cách, giảm rủi ro và ngăn ngừa những biến chứng đường hô hấp đáng lo ngại.

Vì sao trẻ sơ sinh rất dễ bị cảm?

Trẻ sơ sinh, đặc biệt dưới 6 tháng tuổi, có hệ miễn dịch còn rất non nớt. Lượng kháng thể bé nhận từ mẹ chỉ bảo vệ được một thời gian ngắn, sau đó cơ thể bé phải tự chống lại virus nhưng khả năng này vẫn chưa hoàn thiện. Vì thế, các loại virus đường hô hấp đều có thể dễ dàng tấn công trẻ.

Đường hô hấp của bé cũng rất nhỏ và nhạy cảm, nên chỉ cần thay đổi thời tiết, tiếp xúc người bệnh hoặc môi trường quá khô lạnh, trẻ có thể xuất hiện các dấu hiệu như nghẹt mũi, hắt hơi, ho, bú ít, quấy khóc… Đây có thể là biểu hiện cảm lạnh ở trẻ, nhưng cũng có thể là khởi đầu của cảm cúm.

Thêm vào đó, trẻ sơ sinh thường đưa tay lên mặt, dụi mắt, sờ mũi, tạo điều kiện để virus xâm nhập vào niêm mạc. Vì vậy, việc phòng tránh cảm ở trẻ sơ sinh luôn là ưu tiên hàng đầu của bố mẹ để bảo vệ sức khỏe cho con.

Sự khác nhau giữa cảm lạnh và cảm cúm ở trẻ sơ sinh

Dù đều thuộc nhóm bệnh hô hấp và có triệu chứng khá giống nhau, cảm lạnh và cảm cúm lại hoàn toàn khác về tác nhân gây bệnh, mức độ nghiêm trọng và nguy cơ biến chứng, đặc biệt đối với trẻ dưới 12 tháng tuổi.

Cảm lạnh ở trẻ sơ sinh thường do nhiều loại virus đường hô hấp gây ra. Bé có thể chảy dịch mũi trong, hắt hơi, nghẹt mũi, ho nhẹ và đôi khi hơi sốt nhẹ. Những biểu hiện cảm lạnh ở trẻ này thường tiến triển từ từ và kéo dài 5–7 ngày. Bé vẫn bú, vẫn chơi nhưng có thể khó chịu và quấy hơn bình thường.

Ngược lại, các triệu chứng cúm ở trẻ nhỏ do virus cúm gây ra lại dữ dội và ập đến nhanh hơn. Bé có thể sốt cao, rét run, mệt lả, ho nhiều, đau nhức người, đau họng trẻ sơ sinh rõ rệt và bỏ bú. Cảm cúm có khả năng gây biến chứng đường hô hấp nặng hơn, vì virus cúm tấn công mạnh vào niêm mạc mũi họng vốn còn yếu của trẻ.

Điều quan trọng là bố mẹ phải phân biệt được hai bệnh: cảm lạnh thường nhẹ và chủ yếu gây khó chịu, còn cảm cúm có thể tiến triển nặng, cần theo dõi sát và có khi phải dùng thuốc đặc trị theo chỉ định bác sĩ.

Cảm lạnh và cảm cúm nguy hiểm thế nào đối với trẻ dưới 12 tháng?

Trẻ dưới 1 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 6 tháng, có đường thở rất nhỏ và dễ bị phù nề, xung huyết. Do đó, những triệu chứng tưởng như đơn giản như nghẹt mũi, ho trẻ nhỏ, dịch mũi trong, hoặc đau họng trẻ sơ sinh cũng có thể khiến bé khó bú, khó thở hoặc mất ngủ kéo dài.

Nguy hiểm hơn, cảm lạnh kéo dài hoặc chăm sóc sai cách có thể dẫn đến:

• Viêm tiểu phế quản

• Viêm phổi

• Viêm tai giữa

• Bỏ bú và mất nước

Trong khi đó, cảm cúm ở trẻ sơ sinh luôn được xếp vào nhóm bệnh nguy hiểm. Virus cúm có thể nhanh chóng gây:

• Sốt cao khó hạ, phải dùng đến thuốc hạ sốt cho trẻ sơ sinh

• Biến chứng đường hô hấp như viêm phổi cấp

• Nhiễm trùng thứ phát

• Co giật do sốt

• Suy hô hấp

Trẻ dưới 12 tháng không thể tự xì mũi, không diễn đạt cảm giác khó chịu, lại rất dễ mệt mỏi khi thở bằng miệng. Vì vậy, bất cứ dấu hiệu nào như ho nhiều, bỏ bú, ngủ li bì, da tái, sốt không giảm đều là cảnh báo cần theo dõi sát.

Dấu hiệu trẻ sơ sinh bị cảm mẹ dễ nhận biết

Trẻ sơ sinh không thể nói ra cảm giác khó chịu của mình, vì vậy bố mẹ cần quan sát từng thay đổi nhỏ trong hành vi và cơ thể của bé. Việc nhận biết sớm giúp bố mẹ chủ động trong biện pháp chăm sóc trẻ mắc cảm, hạn chế biến chứng và rút ngắn thời gian bệnh.

Triệu chứng nhẹ và phổ biến

Những triệu chứng này thường là biểu hiện cảm lạnh ở trẻ, mức độ chưa nghiêm trọng nhưng vẫn gây khó chịu cho bé. 

• Dịch mũi trong ở trẻ sơ sinh

• Hắt hơi, nghẹt mũi, sổ mũi

• Ho trẻ nhỏ

• Quấy khóc, bú kém

• Sốt nhẹ

Những dấu hiệu này tuy không cấp bách, nhưng mẹ vẫn cần theo dõi kỹ, kết hợp các biện pháp chăm sóc trẻ mắc cảm như nhỏ nước muối sinh lý, hút mũi, giữ ấm cơ thể và cho bé bú nhiều hơn.

Triệu chứng nặng hơn cần lưu ý

Nếu các triệu chứng kéo dài hoặc tăng mức độ, khả năng bé bị cảm cúm thay vì cảm lạnh. Các virus cúm có thể gây các triệu chứng cúm ở trẻ nhỏ rõ rệt và mệt mỏi hơn.

• Sốt cao hoặc sốt kéo dài

• Ho nhiều, ho khan hoặc ho có đờm

• Đau họng trẻ sơ sinh 

• Mệt mỏi và bỏ bú hoàn toàn

• Dịch mũi chuyển màu

Những triệu chứng này báo hiệu bé không còn bị cảm nhẹ nữa và cần được theo dõi kỹ để tránh biến chứng.

Các triệu chứng cảnh báo nguy hiểm

Đây là nhóm triệu chứng bố mẹ tuyệt đối không được chủ quan. Khi xuất hiện, bé có thể đang đối mặt với biến chứng đường hô hấp, viêm phổi, viêm tiểu phế quản hoặc các bệnh nguy hiểm khác.

• Thở nhanh, thở rút lõm ngực

• Sốt trẻ sơ sinh không hạ sau khi dùng thuốc

• Ho nhiều đến mức nôn trớ hoặc ngừng thở ngắn hạn

• Da tái nhợt, tím môi, lạnh tay chân

• Bé bỏ bú hoàn toàn, ngủ li bì khó đánh thức

• Co giật do sốt

• Dịch mũi lẫn máu hoặc mủ xanh đặc

Những dấu hiệu này đòi hỏi phải đưa bé đến cơ sở y tế ngay để tránh hậu quả nguy hiểm.

Nguyên nhân khiến trẻ sơ sinh bị cảm

Trẻ sơ sinh cực kỳ nhạy cảm với các tác nhân từ môi trường, vì vậy chỉ một thay đổi nhỏ cũng có thể khiến bé bị cảm. Việc hiểu rõ những nguyên nhân phổ biến dưới đây sẽ giúp bố mẹ chủ động hơn trong phòng tránh cảm lạnh cho trẻ sơ sinh.

Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện

Ngay từ khi chào đời, hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh còn rất non nớt. Bé chỉ có một phần kháng thể từ mẹ truyền sang trong thai kỳ, nhưng lớp bảo vệ này giảm dần sau vài tháng đầu. Vì thế, bất kỳ virus đường hô hấp nào cũng có thể dễ dàng tấn công cơ thể bé.

Tiếp xúc với virus gây bệnh

Virus cảm lạnh và cúm có thể lan truyền chỉ trong vài giây qua ho, hắt hơi hoặc bàn tay vô tình chạm vào bề mặt chứa virus. Chỉ cần bé tiếp xúc gần với người lớn đang ho, anh chị đi học về, hoặc khách đến thăm, virus đã có thể nhanh chóng xâm nhập vào đường thở còn non nớt của trẻ.

Thay đổi thời tiết

Thời tiết chuyển mùa, lạnh đột ngột hoặc độ ẩm thấp khiến niêm mạc mũi họng của trẻ khô và nhạy cảm hơn. Chỉ một làn gió hoặc không khí lạnh cũng đủ khiến bé sổ mũi, nghẹt mũi, ho nhiều về đêm.

Môi trường sống chật hẹp, thiếu vệ sinh

Không gian bí bách, nhiều bụi, khói thuốc hoặc ô nhiễm khiến đường thở của trẻ bị kích ứng, dễ ho, sổ mũi hoặc đau họng trẻ sơ sinh. Môi trường kém sạch sẽ cũng tạo điều kiện cho virus phát triển, khiến việc phòng tránh cảm lạnh cho trẻ sơ sinh trở nên khó khăn và bệnh dễ kéo dài hơn.

Thói quen sinh hoạt không hợp vệ sinh

Một số thói quen tưởng nhỏ nhưng lại khiến trẻ dễ bị cảm: không rửa tay trước khi bế bé, hôn mặt trẻ, bật quạt mạnh, cho bé tắm nước lạnh hoặc dùng điều hòa sai cách. Những điều này tạo cơ hội cho virus xâm nhập, khiến trẻ nhanh chóng xuất hiện biểu hiện cảm lạnh ở trẻ, quấy khóc hoặc sốt.

Điều trị trẻ sơ sinh bị cảm

Khi trẻ sơ sinh bị cảm, đặc biệt trong những tháng đầu đời, bố mẹ dễ lo lắng trước các dấu hiệu như dịch mũi trong, ho, sốt hay bé bú kém, quấy khóc. Do hệ miễn dịch và đường thở còn rất yếu, việc chăm sóc bé cần thật thận trọng. Tùy mức độ bệnh, cha mẹ có thể chăm sóc tại nhà, áp dụng một số mẹo dân gian an toàn hoặc đưa bé đi khám để tuân theo phác đồ điều trị nếu nghi ngờ cảm cúm nặng.

Chăm sóc trẻ sơ sinh bị cảm tại nhà

Khi bé mới xuất hiện biểu hiện cảm lạnh ở trẻ như nghẹt mũi, hắt hơi, ho nhẹ hoặc chảy dịch mũi trong trẻ sơ sinh, cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp chăm sóc tại nhà để giảm khó chịu cho bé:

• Làm sạch mũi bằng nước muối sinh lý

• Sử dụng muối ưu trương để cải thiện tình trạng nghẹt mũi, sổ mũi ở trẻ

• Tăng độ ẩm không khí

• Bổ sung nước qua sữa

• Dùng thuốc hạ sốt cho trẻ sơ sinh theo đúng liều bác sĩ đã hướng dẫn khi trẻ sốt. Bố mẹ nên sử dụng paracetamol và tuyệt đối không tự ý dùng ibuprofen hay aspirin cho trẻ nhỏ.

• Chăm sóc giấc ngủ cho trẻ

Chữa cảm lạnh cho bé bằng phương pháp dân gian

Một số biện pháp dân gian an toàn có thể hỗ trợ giảm nhẹ biểu hiện cảm lạnh ở trẻ, nhưng phải được áp dụng đúng cách và tuyệt đối tránh những phương pháp gây hại:

• Xoa dầu tràm (một lượng rất nhỏ): Xoa vào gan bàn chân, lưng và ngực giúp bé ấm người hơn, giảm ho nhẹ. Không bôi trực tiếp vào mặt hoặc mũi.

• Tắm nước ấm gừng: Tắm nhanh bằng nước ấm pha gừng giúp cơ thể thư giãn, giảm nghẹt mũi. Tránh tắm lâu hoặc tắm khi bé đang sốt cao.

• Massage nhẹ nhàng: Xoa bóp nhẹ giúp bé dễ thở, bớt khó chịu khi nghẹt mũi hoặc đau họng trẻ sơ sinh.

Phác đồ điều trị khi trẻ bị cảm cúm

Nếu bé có các triệu chứng cúm trẻ nhỏ như sốt cao, bỏ bú, thở nhanh, mệt lả hoặc đau họng nhiều cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế. Bác sĩ sẽ đánh giá mức độ nặng và đưa ra phác đồ điều trị chuẩn.

• Thuốc kháng virus (khi cần thiết): Trong trường hợp cúm nặng, bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng virus như oseltamivir. Tuyệt đối không tự ý mua cho trẻ vì thuốc chỉ hiệu quả khi dùng đúng liều, đúng thời điểm.

• Điều trị triệu chứng: Thuốc hạ sốt cho trẻ sơ sinh, dung dịch nước muối làm sạch mũi, thuốc long đờm…

Cách phòng ngừa cảm ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh còn quá nhỏ để tự bảo vệ mình trước virus gây bệnh. Vì vậy, phòng ngừa luôn là “lá chắn” quan trọng giúp hạn chế nguy cơ mắc bệnh và những biến chứng nguy hiểm hơn. Dưới đây là những biện pháp mà cha mẹ có thể áp dụng hằng ngày để bảo vệ con thật hiệu quả.

Tăng cường sức đề kháng tự nhiên cho trẻ

Một trong những cách phòng ngừa tối ưu nhất là tăng cường đề kháng cho bé từ bên trong:

• Duy trì bú mẹ hoàn toàn ít nhất trong 6 tháng đầu để cung cấp kháng thể tự nhiên giúp bé chống lại mầm bệnh.

• Giữ ấm cơ thể đúng cách, đặc biệt vào ban đêm hoặc khi thời tiết thay đổi đột ngột.

• Tắm nắng nhẹ vào buổi sáng giúp tổng hợp vitamin D, hỗ trợ miễn dịch.

• Tiêm phòng cúm cho trẻ khi trẻ đủ 6 tháng tuổi theo đúng phác đồ khuyến cáo của Bộ y tế.

Đảm bảo vệ sinh cá nhân

Virus gây cảm và cúm thường lây qua tay – mũi – miệng, nên vệ sinh cá nhân là yếu tố quan trọng để phòng tránh cảm ở trẻ sơ sinh:

• Rửa tay bằng xà phòng trước khi bế bé, chế biến sữa hoặc chạm vào mặt bé.

• Hạn chế để bé dụi mắt, sờ mũi những thói quen dễ đưa virus vào niêm mạc, gây dịch mũi trong trẻ sơ sinh hoặc viêm họng trẻ em.

• Vệ sinh mũi họng cho bé bằng nước muối sinh lý khi thời tiết thay đổi hoặc bé tiếp xúc với môi trường đông người.

• Người lớn bị ho, hắt hơi, sổ mũi cần đeo khẩu trang khi chăm sóc trẻ để tránh lây virus.

Giữ gìn vệ sinh môi trường sống

Cha mẹ nên:

• Giữ không gian thoáng mát, sạch sẽ, nhiệt độ phòng ổn định 26–28°C.

• Dùng máy lọc không khí hoặc lau dọn thường xuyên các bề mặt như tay nắm cửa, chăn gối, đồ chơi.

• Tránh để phòng quá lạnh vì có thể dẫn đến đau họng trẻ sơ sinh hoặc khó chịu về đường thở.

• Hạn chế dùng điều hòa liên tục; nếu dùng cần tăng độ ẩm để niêm mạc mũi họng không bị khô.

Hạn chế tiếp xúc với mầm bệnh

Để hạn chế nguy cơ tiếp xúc virus cảm lạnh và cúm, cha mẹ nên:

• Tránh cho bé đến nơi đông người, đặc biệt vào mùa cao điểm dịch cúm.

• Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với người lớn hoặc trẻ khác đang có ho, hắt hơi, sốt.

• Không để nhiều người hôn má, hôn môi, thổi vào mặt hoặc dùng chung khăn với trẻ.

• Khi gia đình có người ốm, hãy tách riêng không gian sinh hoạt và vệ sinh đồ dùng hằng ngày.

Giải đáp những thắc mắc thường gặp

Khi trẻ sơ sinh bị cảm, đặc biệt là bé dưới 6 tháng tuổi, bố mẹ thường hoang mang không biết đâu là bình thường, đâu là dấu hiệu nguy hiểm. Dưới đây là những câu hỏi phổ biến nhất cùng giải đáp chi tiết để bố mẹ yên tâm chăm sóc bé đúng cách.

Trẻ sơ sinh bị cảm có cần uống thuốc không?

Thông thường, trẻ sơ sinh bị cảm lạnh nhẹ không cần dùng thuốc. Bố mẹ chỉ cần nhỏ nước muối sinh lý, vệ sinh mũi, giữ ấm và bú mẹ nhiều hơn. Nếu bé sốt, bố mẹ có thể thuốc hạ sốt cho trẻ sơ sinh chứa Paracetamol theo đúng liều chỉ định. 

Nếu bé có các triệu chứng cúm trẻ nhỏ cần cho trẻ đi khám, bác sĩ có thể cân nhắc thuốc kháng virus tùy trường hợp. Tuyệt đối không được tự ý dùng thuốc cảm, thuốc ho, thuốc kháng histamin dành cho người lớn.

Trẻ sơ sinh bị ho có nguy hiểm không?

Ho trẻ nhỏ là phản xạ giúp làm sạch đường thở và có thể xuất hiện khi bé bị cảm lạnh hoặc viêm họng trẻ em. Nhưng bố mẹ cần đưa trẻ đi khám nếu ho nhiều kèm khó thở, rút lõm ngực, sốt cao, khò khè kéo dài, nôn trớ, bỏ bú…

Trẻ sơ sinh bị cảm có nên tắm không?

Có. Trẻ bị cảm vẫn có thể tắm nhưng phải tắm nước ấm, tắm nhanh trong phòng kín gió, lau khô và mặc đồ ngay sau khi tắm. Tắm giúp làm sạch cơ thể, giảm vi khuẩn bám trên da, hạn chế lây lan virus. Tuy nhiên, tránh tắm khi bé đang sốt cao hoặc quá mệt.

Bé bị cảm có cần kiêng quạt hoặc điều hoà không?

Không cần kiêng hoàn toàn, nhưng phải dùng đúng cách:

• Để quạt chế độ nhẹ, không thổi trực tiếp vào bé

• Điều hòa để 26–28°C, tăng độ ẩm giúp niêm mạc không bị khô

• Giữ ấm ngực – bụng – chân khi bé ngủ

Khi nào trẻ sơ sinh bị cảm cần đi khám ngay?

Khi trẻ có các biểu hiện như:

• Sốt trên 38°C ở trẻ < 3 tháng

• Thở nhanh, thở rít, tím tái môi

• Ho nhiều, ho kéo dài hoặc ho kèm nôn

• Bé quá mệt, ngủ li bì hoặc bỏ bú

• Dịch mũi chuyển màu vàng hoặc xanh đặc

• Các triệu chứng nặng dần trong 24–48 giờ

Những dấu hiệu này có thể báo hiệu virus lan xuống đường hô hấp dưới.

Trẻ sơ sinh bị cảm có nên dùng mẹo dân gian không?

Một số mẹo an toàn có thể hỗ trợ giảm nghẹt mũi, giúp bé dễ chịu như:

• Tắm thảo mộc loãng ấm

• Xông phòng bằng tinh dầu nhẹ (quế – chanh – sả)

Nhưng bố mẹ tuyệt đối không dùng:

• Dầu nóng bôi lên ngực – mũi

• Lá xông quá mạnh

• Uống nước gừng, mật ong (đặc biệt mật ong cấm dùng cho trẻ < 1 tuổi)

Nếu mẹo dân gian không hiệu quả hoặc làm bé khó chịu, cần dừng ngay.

Trẻ ăn ít khi bị cảm có đáng lo không?

Khi bị cảm, trẻ thường bú kém do nghẹt mũi hoặc đau họng. Đây là hiện tượng thường gặp. Tuy nhiên bố mẹ cần theo dõi:

• Nếu bé bú dưới 50% lượng bình thường

• Bỏ bú liên tục 6-12 giờ

• Kèm sốt, nôn hoặc mệt lả

Cần đưa trẻ đi khám vì có nguy cơ mất nước và tụt đường huyết.

Cảm lạnh và cảm cúm là những bệnh hô hấp phổ biến ở trẻ sơ sinh, nhưng mức độ nguy hiểm và cách xử lý lại rất khác nhau. Việc nhận biết sớm biểu hiện cảm lạnh ở trẻ, phân biệt với các triệu chứng cúm trẻ nhỏ, đồng thời áp dụng đúng biện pháp chăm sóc trẻ mắc cảm sẽ giúp bé nhanh hồi phục và tránh được biến chứng. 

Bố mẹ hãy quan sát bé kỹ hơn trong giai đoạn nhạy cảm này: từ sốt trẻ sơ sinh, ho trẻ nhỏ, đau họng trẻ sơ sinh, cho đến các thay đổi nhỏ trong bú ngủ. Khi bé có dấu hiệu bất thường như sốt kéo dài, bỏ bú, quấy khóc nhiều hoặc thở khó, bố mẹ cần đưa bé đi khám để được tư vấn và điều trị kịp thời.